Het onderbuikgevoel

Met kerst hebben we altijd al meer behoefte aan warme gevoelens (“coming home for christmas”) dan in andere seizoenen. De marketingindustrie lijkt daar dit jaar nog meer van bewust. Hun TV-commercials spelen deze maand nog duidelijker in op andere dan rationele overwegingen, nog meer ruimte voor evenementen die we vooral samen beleven. Een verschuiving van de beïnvloeding van onze hersenen naar andere organen. Over de werking van onze hersenen, ons eerste brein, weten we steeds meer. Dus schuift de aandacht voorzichtig door naar wat ons tweede brein wordt genoemd, onze buik. Zijn de darmen en aanverwante organen niet nog veel belangrijker dan we nu denken? Hans Jeekel, oud chirurg, heeft inmiddels al vijf promovendi die de invloed van muziek op het ziekte herstel bestuderen. Muziek als medicijn, als goedkope vervanger van soms dure medicijnen. Muziek waar je kippenvel van krijgt, je buik van prikkelt. Door de muziek voelt je onderbuik dat het goed zit, dat levert minder stress op en minder darmklachten. Wellicht vergelijkbaar met het reageren van je ratio op het innemen van pillen zonder een werkzame stof (het placebo-effect).

Gelijk met zijn eerste stappen in de grote zaal van de Doelen is het voor iedereen duidelijk, Lava Shani, de nieuwe 28- jarige (!) chef-dirigent van Het Rotterdams Filharmonisch Orkest, gaat indruk maken met zijn uitvoering van muziek van Ravel en Brahms. Zonder de bladmuziek voor zich, bewegend op zijn bok, zweept hij het orkest op tot bijzondere presentaties. De dirigent maakt de muziek. In het televisieprogramma Maestro doet de ene kandidaat het aardig, de ander doet het meesterlijk voor een beginner. De muziek raakt het onderbuik gevoel van het publiek dat al feilloos weet wat de jury gaat ­­­­­­zeggen, het was een topprestatie. De onderbuik lijkt eerder te voelen wat we met onze hersenen pas later en niet altijd goed onder woorden kunnen brengen.

De overwegend diensten-economie is verworden tot een beleveniseconomie. Floaten is voor mij zo’n nieuwe belevenis. In een grote bad-schelp gevuld met een Dode Zee achtig water, drijf ik een klein uur rond, rust gevend aan zowel mijn eerste als mijn tweede brein. Relaxen in een tijdperk waarin wereldleiders de dominante rol van de ratio ondermijnen. Types als Trump gebruiken de kleine ongewisheid dat de waarheid in de meeste gevallen nooit absoluut is, om met alternatieve feiten hun onwelgevallige resultaten in ons eerste brein te ondergraven. Het tweede brein van de bevolking maakt hen echter steeds minder succesvol. Zelfs de kiezers in het oerconservatieve Alabama voelden feilloos aan dat de door #metoo slachtoffers gemelde feiten op waarheid gebaseerd waren. Als onderbuikgevoel en ratio dezelfde kant op wijzen verdwijnt het effect van alternative facts als sneeuw voor de zon. Dat geeft deze donkere dagen voor kerst toch een lekker onderbuikgevoel.

Verknipt

Het is een professie van knippen én verbinden. Net als de meeste van zijn vakgenoten is Laurenz, de kapper van mijn vrouw, een echte verbinder van contacten en daarmee goed op de hoogte van hoe het gaat met zijn klanten. Over zijn eigen levensverhaal met een toyboy, zwijgt hij. Na het winnen van een verhalenwedstrijd van de NRC, durft hij het aan om een echt boek te gaan schrijven.
Zijn deze maand verschenen debuutroman “Verknipt” beschrijft hoe we in het verbinden met anderen worden teruggeworpen op onszelf. Laurenz is in alle eenzaamheid verlinkt, door een verknipte persoonlijkheid, zijn 30 jaar jongere toyboy. De eerste heftige erotische kennismaking in een café leidt uiteindelijk tot een korte heftige relatie met veel erotische hoogtepunten, maar nog meer angstaanjagende dieptepunten. Niemand in het café attendeert hem op de gevaarlijke keerzijde van deze jongen.
Kenmerkend voor een tijd waarin we veel houvast kwijtraken en op onszelf zijn teruggeworpen (Wende Snijders, nrc, 21-10-17). Het ontbreekt ons aan het houvast van ons sociale netwerk, de dwingende hint van je vrienden om het bij kijken naar die bloedmooie jongen te laten. In het zoeken naar verbondenheid is Laurenz teruggeworpen op zichzelf, maakt daardoor uiteindelijk wel een persoonlijke kanteling van kapper naar schrijver.

De technologische revolutie maakt ons welvarender, maar niet altijd gelukkiger. De technologie linkt alles en iedereen, maar dat wil niet zeggen dat alles ook geïntegreerd is.  Het internet blijft een opeenstapeling van onsamenhangende deeltjes.
Men geeft het idee dat we zelf, zonder het inschakelen van anderen, onze eigen boontjes kunnen doppen. Het googelen van een “recht toe recht aan” reis lijkt een eitje. Tot dat Ryanair die reis opsplitst in allerlei proces-stapjes, om er aparte prijskaartjes aan te hangen. Iedere onoplettendheid bij het boeken van die stoel-, wacht-, eet-, signaleer en weet ik al niet meer-opties kost je geld. Het boeken van een vlucht van 24 uur naar onze dochter in Auckland, met tussenstops, doet weer verlangen naar de revival van de verbindingsofficier. Het eigen reisbureau dat jouw wensen als klant kent en kan verbinden met de beste boekingsmogelijkheden. Zulke verbinders zijn de smeerolie in de maatschappij, het kostte wel wat, maar wat kun je daarmee veel narigheid voorkomen.

Ter voorbereiding van een buurtproject ter versterking van de sociale cohesie in de woonwijk van mijn jeugd gesproken met een vijftiental welzijnswerkers en zorgprofessionals. Veel eenzaamheid is oplosbaar als je achter de voordeur komt van degenen die hun behoefte aan hulp niet gelijk uiten maar die hulp wel dringend nodig hebben.

Vroeger wist je via de alom gekende verbindingsofficieren van mijn wijkje, “Geert de groenteboer”, “Carla, de kapster” en “Cor de kapelaan”, wie wat extra zorg kon gebruiken. De zorgprofessionals kunnen me anno 2017 geen enkele “Geert, Carla of Cor” aanduiden. Door het ontbreken van deze verbinders, is de maatschappij gaan schuren. Zij konden hun vak uitoefenen en tegelijk verbinden. Sociale media linken ons meer dan ooit met elkaar, tegelijkertijd verlinken ze ons. We trekken ons terug in onze eigen cocons en vrezen onderwijl het face-to-face-contact met buren, kassamedewerkers en vrienden (Lynn Berger, de correspondent, 21-09-2017).

We missen de verbinders van vlees en bloed, wegbezuinigd en door de markt naar de marge gedreven. Personen die ons in deze verlinkte en verknipte maatschappij kunnen verbinden. Een professie van verbinden ná het knippen.

-->

Een huwelijksreis met respect voor cultuur, opvoeding zonder moetjes

Mei 1983 kwam mijn vrouw misselijk maar zwanger terug van onze honeymoon naar Florence.  Geen “moetje”, (schoon)dochter werd netjes zwanger na de bruiloft, voor onze ouders het bewijs van een geslaagde opvoeding voorafgaand aan de huwelijksreis. De stad Florence moet anno 2017 dagjesmensen nog tijdens hun verblijf opvoeding geven,  om het wangedrag van toeristen de kop in te drukken. Het centrum wordt overstelpt door "slipper-toeristen" en daarmee onleefbaar voor de eigen inwoners. Met het bijbrengen van respect voor de cultuur die valt te bewonderen, wil Florence het massatoerisme in goeden banen leiden. Een uitdaging want menig slipper-toerist ziet niet echt veel verschil tussen de cultuur van Disneyland Parijs en van Florence.

Hier in Malaga-stad pakt men het anders aan. Decennialang kwam het massatoerisme niet verder de stad in dan het plaatselijke vliegveld om vervolgens direct naar de populaire vakantiebestemmingen langs de uitgestrekte costa te gaan. De laatste jaren trekt het toerisme in Malaga stad flink aan, maar uit een beduidend respectvoller marktsegment dan het "costa publiek". De stad profileert zich vooral als modern kunst-centrum, (met o.a een 30-tal musea) aantrekkelijk voor cultuur-minded volk. Inwoners en toeristen gaan respectvol met de culturele omgeving om. Bronzen beelden en flanerend uitgaanspubliek combineren als vanzelf op de boulevard langs de haven. Hier schieten niet zoals in Florence de broodjeszaken als paddenstoelen uit de grond, maar chique restaurants en dakterrassen met trendy clubs. De slippers blijven thuis.

In schril contrast met de cultuurbezuinigingen van de oude regering, weten stadsbesturen met cultuurinjecties hun economie sterk te stimuleren. Ook de bezitters van “oud geld” hebben altijd de meerwaarde van cultuur onderkend. In één van hun vakantieoptrekjes was altijd wel een tijdelijke werkruimte beschikbaar voor een befaamde "artist in residence”. Zo bleef de “happy few” op de hoogte van de nieuwste stromingen, had wat aanspraak en kon respect afdwingen in hun eigen kennissenkring met het bieden van de gratis mogelijkheid aan kunstenaars om te genieten van een luxe verblijf in een inspirerende omgeving. Mijn net getrouwde dochter werd door zo’n kunstenaar gevraagd om op haar huwelijksreis even langs te komen bij zijn tijdelijke werkruimte in de VS. Het bruidspaar kon gebruik maken van het “beach house” van de familie met daar omheen een mengeling van loslopend wild, sportwagens en wat SUV’s.  Duidt zoiets op een voor ons geslaagde opvoeding? In ieder geval was wel sprake van een verrassende gelijkenis, ook onze dochter kwam zwanger en misselijk terug van haar huwelijksreis, alweer een “moetje” voorkomen in de familie.

Duur van een huwelijk, kwestie van vrij bewegen?

Zij aan zij bewegend trad ik afgelopen weekend met mijn prachtige dochter de Quakers kerk in Dublin binnen. In tegenstelling tot de pontificale en muzikale entree in de katholieke kerk vol pracht en praal ging de huwelijksplechtigheid in een devote stilte in een ruimte zonder altaar, heiligenbeelden en andere kerkelijke attributen. Een stille samenkomst, zonder voorgangers waar de duur van de stilte wordt doorbroken door getuigenissen van individuele aanwezigen. In een gemeenschap zonder dogma’s en een geloof "dat er iets van God is in ieder mens", is er geen twijfel of ze wel “ja” gaan zeggen. Op een zelf gekozen moment, spreken zij ieder afzonderlijk de liefde voor elkaar uit en hun streven naar blijvende duur van het huwelijk.

Tijdens het huwelijksdiner onder de bedoeïenentent zat een bont gezelschap uit tenminste 10 landen en tenminste even zoveel volksaarden. In Ierland is het gebruikelijk dat tenminste de vaders van bruid en bruidegom, de “best men” en de bruidegom speeches houden tijdens het diner. Een extra uitdaging voor mij als vader van de bruid en non-native speaker om toch de lachers op de hand te krijgen, wetende dat ieder land zijn eigen specifieke lol kent en Britse humor wordt beschouwd als het beste dat Europa op geestig gebied voortbrengt. *) Ieren doen wat dat betreft niet onder voor de Britten en zijn net zo goklustig, ook tijdens huwelijksdiners. Aan een tafel werd onderling ingezet en gewed op de totale “duur” van de speeches. Ik kreeg gelukkig gelijk al de lachers op mijn hand om tegen betaling bereid te zijn om de “duur” te verdubbelen door mijn Engelstalige speech zo nodig in het Nederlands te herhalen.

“Duur” is ook te doorbreken. Zo viel het trouwfeest samen met twee concerten van U2 in hun home-town. Gelijk met het dalen van hun vliegtuig met het U2 logo op Dublin International airport, stegen de prijzen van de accommodaties in de stad van “duur” naar duurder.
Julot, ons kleinkind van 1,5 jaar, bleef opvallend stil in de Quakerskerk maar ze kon rustig overal bewegen. Zo lukte het haar, de stilte-duur te doorbreken en met haar stilte-vorm ieders aandacht te trekken.
Bewegen kan ook breken van de duur voorkomen. Tijdens je huwelijk met je partner mee blijven bewegen, zij aan zij, is vaak de beste garantie voor een oneindige duur van het huwelijk.

*) Christiane Mohr , humor in Europe , 2006 (BN de Stem 25-7-2017)

De actieve rust van von Goethe

Bewuste rust in een schijnbare vrije tijd, bijvoorbeeld de vakantie, schijnt vaak de beste ideeën op te leveren. Aan zo’n vakantieperiode gaat vooraf het tijd vretende zoeken op internet naar een vakantiehuisje, dit keer in de omgeving van Weimar, het land von Goethe. Na de standaardselectiecriteria hou je nog te veel mogelijkheden over. Selecteren vereist continue bewust zijn van wat ontbreekt in de algemene informatie. Ontbrekende overzichtsfoto’s van het verblijf, detailfoto’s van bloemen op tafeltjes, overaccentuering van één element, het zijn allemaal signalen om extra op te passen. Ieder keer weer opnieuw inleven in de nieuwe optie, telkens de “zwakke” elementen proberen te traceren, tenslotte teleurgesteld worden omdat iets niet klopt; een onrustige periode meestal vlak voor het naar bed gaan. Meer tijd in de selectie stoppen is geen garantie voor een geschikter vakantie stekje. De ingebeelde virtuele werkelijkheid tijdens het eindeloos surfen op internet valt in het niet bij de reële beleving van die allereerste minuut waarin je op de plaats van bestemming bent. Blijkt het ”chalet” in werkelijkheid een “stacaravan” te zijn, of het “relatief goedkope appartement” een onderdeel van een verder verlaten “luxe villa” met bijbehorend Wedgewood servies en tuin van 600m2.

Wat is nu de beste vorm van rust en beperkt die zich tot de vakantie? In zijn huis in Weimar valt te lezen dat von Goethe in de ochtend het productiefst was, hij stond in de zomermaanden om 5 uur ’s morgens op. Dat is niet vreemd want volgens Alex Soojung-Kim Pang staan grote creatieve werkers vaak vroeg op en gaan meteen aan het werk. Een dag die start met werk, creëert rust waarvan verder zonder schuldgevoel kan worden genoten. In zijn boek “rust in uitvoering” wijst Alex op het belang van een actieve rust, je moet tijd vrijmaken voor rust en onnodige vormen van afleiding afwijzen. Deze bewuste rust in een schijnbare vrije tijd levert vaak de beste ideeën op.

In de vakantietijd is de verleiding van het bezig zijn beter te weerstaan, kun je ervaring opdoen met rust nemen als je rust wil. Je hersenen staan dan niet stil, integendeel. In rusttoestand zijn je hersenen nauwelijks minder energiek, dan in het actieve brein. Volgens Dali lost je brein in die onbewuste toestand heimelijk, de meest subtiele en gecompliceerde technische problemen op, die je in je wakende, bewuste toestand nooit op zou kunnen lossen. Vervolgens kun je dan straks in je werk de uitdaging aan gaan om die creatieve inzichten van je onderbewuste aan de oppervlakte te krijgen.

“Hoe meer kennis, hoe meer twijfel” luidt één van de vele mooie spreuken van Goethe. Dat geldt ook voor zekerheid of het internetboeken van huisjes goed is doorgekomen. Tijdens een van onze vorige vakanties, midden in het hoogseizoen, parkeerde wij onze auto voor de poort van ons gehuurde huisje in de Provence. De spelende kinderen in de tuin voorspelden al dat het huisje verhuurd was aan een andere familie. Dat klopte. Uiteindelijk vonden we via de verhuurster een slaapplaats in een appartement van een deels gerenoveerd prachtig luxe huis. Alles was perfect door de eigenaresse geregeld, mevr. Von Goethe, de (inmiddels ex-) vrouw van de achter-achter kleinzoon van “de echte” von Goethe. Vonden we door een verkeerde selectie onbewust onze actieve rust nog wel in het onverwachte landgoed van von Goethe.

De mens

Gedurende de week kijkt de werkmens zeker in de maand mei reikhalzend uit naar het weekend, de eerste zomerse weekenddagen kunnen een zalig gevoel geven. Op de zaterdagavond was het deze maand meezingen op een ponton met duizenden mensen op de deuntjes van Hazes, tijdens de vrije dagen later in de week kon je in zomerse kledij swingen op jazz klanken. Gewoon vermaak waar mensen overduidelijk gelukkig van worden. Is, terugkijkend op het leven, het nastreven van persoonlijk geluk wel het hoogst haalbare? De Amerikaanse psycholoog Emily Esfahani (“de kracht van betekenis”) betwijfelt dat. Een zinvol leven leidt volgens haar tot een diepere vorm van welbevinden dan een gelukkig leven. Een leven waar we ons best doen om ergens bij te horen, een leven waarin we proberen het alledaagse te overstijgen. Het vermaak op het ponton was wellicht niet zinvol, maar de mensen waren wel ontzettend gelukkig. Even tijdens de weekenddagen de alledaagse werkdruk overstijgen.

Soms lukt het zelfs om op een maandag het geluksgevoel na te streven. De allerlaatste voorstellingen “Mens” van singer-songwriter Wende Snijders waren uitverkocht. Toch had de Bourla Schouwburg in Antwerpen nog kaartjes, voor de maandagavond. Tezamen met talloze andere Nederlanders genoten we van een succesvolle voorstelling op een bijzonder warme avond in mei in een frivole, luxe en kunstzinnige wijk. De  neoclassicistische stijl van de schouwburg was net zo imposant en onverwacht als de energievolle en creatieve voorstelling “Mens” van Wende zelf. “Mens durft te leven”, zong Wende en dat deed men vervolgens na afloop ruimschoots op de vele elegante terrasjes rondom de schouwburg. Men waande zich even onderdeel van de culturele scene in het echte Quartier Latin in Parijs. Het geluk straalde op deze gewone maandagavond in mei van de “Ollanders” af, wat wil een mens nog meer?

Terugkijkend op het leven is toch anders als het einde nabij is.  Afscheid van het leven nemen is geen eenvoudige zaak, ook niet wanneer je als krachtige vrouw een heel mooi en zinvol leven hebt gehad. Een leven waarin zin geven aan de wereld centraal stond. Haar emailtje aan mij lezend, besef ik hoe ze stoeit om tegen haar wil aan het eind van haar latijn te zijn. “Ik heb het nou gehad, ik ben blij dat ik genoten heb van mijn werk en veel gezien en gereisd heb. Ik kijk tevreden terug.” Van geluk kun je op zo’n moment niet spreken, maar wel van welgemeend welbevinden over haar leven. Een bijzondere vrouw. Bestaand leven gaat, nieuw leven komt. Dat nieuwe leven kwam ons de eerste maandag van deze mei al tegemoet, een echte nieuwe mens, de geboorte van onze eerste kleinzoon. Nieuwe levens kunnen van een gewone maandag ook een heel gelukkige dag maken.

Ook leukigheid kent zijn grenzen

                                            

Psychiater Dirk de Wachter ziet in onze “leukigheidscultuur” een ontkenning van het lijden. We moeten alles alleen kunnen, vanuit onszelf succesvol en fantastisch zijn. Een deel van onze zingeving, ons rituele denken en de plaats van lijden zijn we kwijtgeraakt.  Daags na carnaval, mijn jaarlijkse rituele leukigheidsperiode met liters bier, start de 40 dagen-periode met geheel onthouding, zonder een druppel alcohol en zonder koekjes en andere versnaperingen. De vasten voelt niet als straf. Toevallig zijn dit jaar in de vastenperiode drie bekenden van me overleden, het voelde in deze periode alsof hun lijden en dat van hun dierbaren, een natuurlijke plaats kreeg in het leven met onze medemens. In de trance van de vastenperiode, een beperking van eten en drinken, komt mijn lichaam tot innerlijke rust en tegelijkertijd lijkt geestelijke ruimte te worden geschapen voor andere, meer creatieve ideeën. In de slipstream zorgen de vier verloren kilo’s voor echte fysieke ruimte in mijn kleding.

Lijden in mijn jeugd kwam zelden voor. Dreigen met verbanning naar de kostschool was voor mijn ouders het ultieme middel om me te straffen als ik weer eens onuitstaanbaar gedrag had vertoond. Me verstoppen in de bosjes rond het huis hielp niet, wanneer enkele keren per jaar die dreiging boven mijn hoofd kwam te hangen. Als adviseur van de broeders van Saint Louis bezocht mijn vader met grote regelmaat hun kostschool, de dreiging was dus erg reëel. Gelukkig bleef mijn lijden beperkt tot dreigen met en hoefde ik niet tussen de school- en kerkbanken van de kostschool te Oudenbosch te verblijven.

De Matthaus Passion is een lange en vaak ook harde zit op de kerkbanken. Je hebt het er graag voor over want de protestante Bach heeft, met zijn muziekstuk in de toen heersende barokstijl, een meesterstuk afgeleverd over het lijdens- en sterfverhaal van Jezus. De week voor pasen waan ik me lopend op het grote binnenplein aan de voet van de kapel van Saint Louis, op de set van een Italiaanse film. Een typisch katholieke neo-barok ambiance voor dit fenomenale muziekstuk. Inmiddels hebben de broeders al jaren het kostschoolgebouw en de kapel verlaten en hebben stoelen hun entree gedaan. Ook dat stukje lijden is uit onze samenleving verdwenen.

Hoogste toon

De bas-sectie van het koor verzamelt al vroeg op deze mooie lente zaterdag om hun zware klanken te oefenen. De dames met de hoge tonen mogen dan wel vaak de melodielijn domineren, wij als mannen vormen met onze lage stemmen voor een stabiele basis. Toch zingen we onze eigen partij, met soms een ander ritme. Het vraagt veel oefenen om als sectie een eigen geluid te laten horen en toch in harmonie te blijven met de andere secties. Zonder oefening stort het hele bouwwerk met doffe dreunen in elkaar.

De stadsbeiaardier Paul Maassen nam maanden geleden al het initiatief ons gezin Sol op deze zaterdagmiddag om 2 uur de door ons geschonken nieuwste klok van de Bredase grote kerk te tonen. De nieuwe “Sol” klok is nu de hoogste toon in deze kerktoren van de 16^e eeuw.  Al spelend op het uitgebreide carillon laat Paul ontelbare malen de hoogste toon over de stad galmen. De geschiedenis leert dat de klok zal blijven hangen tot de kerktoren instort of een oorlog de aanleiding vormt om de klok met de hoogste toon om te smelten tot een kanon met doffe dreunen.

Onder op het kerkplein verzamelt op hetzelfde moment de nationale en internationale pers om premier Mark Rutte op deze laatste zaterdag voor de verkiezingen te zien flyeren en selfies te zien maken. De klank van de hoogste Sol klok daalt vanuit de kerktoren onbewust neer op de stad. Later op de dag zal de Nederlandse regering haar diplomatieke instrumentarium uitbreiden en een ongebruikelijk hoge toon aanslaan tegen de Turkse regering. Zou de toon ‘s middags al onbewust op het kerkplein gezet zijn? Nu maar hopen dat deze toon niet tot een doffe dreun wordt omgesmolten.