Vreemd verbinden

 

De meest vreemde verbindingen tref je aan in de met vier Oscars bekroonde film “Poor Things” van regisseur Yorgos Lanthimos. Een grandioze hoogst excentrieke film die ook gelijk afrekent met de preutsheid van de hedendaagse film en tv-industrie. Samengestelde beesten lopen door het beeld, verbindingen van de bovenkant van het ene beest met de onderkant van een totaal ander dier. Bella, een jonge vrouw, wordt door een excentrieke chirurg opnieuw tot leven gewekt. Zij krijgt het brein van een baby in haar hoofd geïmplanteerd en wordt opnieuw opgevoed. In het gewone leven dienen implantaties voor het herstel van de zieke, die geestelijk geheel zichzelf blijft. De film schetst de angstaanjagende mogelijkheid om mensen een totaal nieuwe identiteit te geven met behoud van hun lichamelijk omhulsel. Bella is een prachtige jonge feministische vrouw geworden. De verbinding tussen haar en de eigen familie is echter verbroken, ze zijn nu vreemden voor elkaar.

 

Ruim dertig jaar lopen we als groepje van zes mannen op carnavalszaterdag een kroegentocht. Daar gaan vele kroegbezoeken aan vooraf om over ons thema en onze outfit te beslissen. Al die jaren hebben we telkens getwijfeld of we daarnaast ook mee zouden doen aan de officiële carnavalsoptocht. Deze keer, na 33 jaar, is het er toch van gekomen. Als kleine groep met twee kleine wagens trokken we door een sfeervolle stad. Het massaal aanwezig publiek langs de kanten zijn meestal wildvreemden waar je gelijk mee in contact moet komen. In fractie van seconden de juiste persoon selecteren, je verhaaltje houden, je act doen en de omgeving lachend achter je laten. Kortom tijdelijk verbinden met vreemden en een warm gevoel achterlaten. 

 

Eén op de zeven Brabantse carnavalsvierders gaat vreemd, volgens de media, in een feestperiode waar je voor eventjes uit jezelf treedt, passend in eeuwen oude tradities en rituelen. Vreemdgaan is dan wel heel ruim gedefinieerd, ook zoenen op de mond valt eronder. Juist in die vertrouwde lokale omgeving liggen de verbindingen tussen verleden, heden en toekomst voor het oprapen. Net zoals het spontaan uiten van gevoelens over vrienden die je ontvallen zijn. Het zijn juist die spontane en soms emotionele contacten met vrienden en vriendinnen waar je tientallen jaren al een band mee hebt die het feest zo mooi maken. Het ene jaar tref je ze toevallig wel en dan weer vele jaren niet. En ja, dan maakt romantisch zoenen soms onderdeel uit van de onderlinge verbondenheid. Aan het eind van het feest keer je dan toch weer terug naar de persoon die je was. Het tijdelijke verbinden heeft je niet vervreemd van je dierbaren en voelt zeker niet als een “Poor Thing” ervaring. Even "vreemd gaan" is toch anders dan voorgoed een vreemde worden. 

 

Ver weg is vaak verrassend dichtbij

Dankzij de camera op mijn smartphone kan ik de fabelachtige natuur van het verre Nieuw Zeeland als herinnering dichtbij me houden. Dat lukt eveneens op het simpele veerpontje dat niet alleen twee haventjes verbindt, maar je ook in harmonie brengt met de natuur. De omgeving schittert voor mij veel sterker dan het meest luxueuze plezierjacht ter wereld, de Artefact, waar we vlak naast afmeren. Met mijn smartphone van destijds, de Blackberry, kon je geen foto’s maken, maar ondernemer Lazaridis is er wel flink rijk mee geworden. Zijn luxe bootje van € 135 miljoen ligt er mooi bij, maar ons korte tripje met de veerpont in de idyllische Bay of Islands was zeker zo mooi en toch een stuk goedkoper.

In Wenen bezochten we deze zomer het Hundertwasserhaus, een andere harmonie van mens en natuur. De Oostenrijkse kunstenaar woonde zelf ook zo’n kleine dertig jaar in de Bay of Islands. Nog maar onlangs is in Whangarei het Hundertwasser Art Centre geopend, een op zijn visie geïnspireerd cultureel centrum. Een kleurrijk en organisch ontworpen gebouw, met speelse vormen, levendige kleuren, organische lijnen en een menselijke maat. Een combinatie die gelijk vertrouwd aanvoelt of je nu in Wenen loopt of in Whangarei.

Naast de relatie tussen mens en natuur blijft het behouden van cultureel erfgoed een grote uitdaging. Dat geldt ook voor het mooie badplaatsje Russell in het noordelijk kustgebied van Nieuw Zeeland. The Duke of Marlborough uit 1827 is een prachtig koloniaal hotel, één van de mooiste nationale culturele erfgoed iconen. Na een moeilijke periode straalt het hotel weer dankzij innovatieve ondernemers, zoals Anton Haagh. Haagh is een familienaam zo Bredaos als de Haagdijk en de Haagweg. En jawel, zijn ouders emigreerden destijds naar Nieuw Zeeland. Als Bredanaar voelt ook zo’n horeca succes in het verre Russell toch heel dichtbij. 

Buiten de lijntjes kleuren

 

Niets mag fout gaan, wanneer we de trein naar Schiphol nemen en na 24 uur vliegen hopen te arriveren in Auckland voor een speciale gezamenlijke kerst in hartje zomer. We kijken uit naar een bijzondere tijd met negen van onze (klein)kinderen, helaas blijven de andere acht achter in Europa. Het blijft lastig, dat verdeelde gezin. Als ouders hopen we, zeker tijdens kerst  ("allways home with…."), dat alle (klein)kinderen zouden kunnen genieten van de prachtige uitzichten op de Bay of Islands. Maar voor we daar zijn moet eerst de techniek ons nog naar de andere kant van de wereld brengen. 

De trein vertrekt haperend en valt na enkele meters stil, het zal toch niet…. Gelukkig wordt het treinprobleem opgelost en vliegen we daarna met een tussenlanding in Seoul en tweemaal een zon-opkomst, vlotjes naar “down under”. In de luchtvaart is er gelukkig geen ruimte voor fouten, hoewel sommige fouten soms positieve gevolgen hebben. In de expositie "Errorisme" van Agnieszka Kurant (Kunsthal Gent) over Innovatie en Creativiteit wordt de positieve invloed van fouten en toeval op de ontwikkeling van innovatie en creativiteit aangetoond. Een ontwikkeling die daarnaast ook samenwerking vraagt tussen mensen en steeds vaker tussen mens en machine. 

In de workshop Serious Gaming van de Breda Game Week ben ik, temidden van een kleine groep innovators, sterk afwijkend in leeftijd en game experience. Serious Gaming blijkt voor een ander doel ontwikkeld dan voor puur entertainment, bijvoorbeeld voor het verbeteren van de samenwerking tussen mensen. Door Serious Gaming begrijpen we complexe problemen sneller en luisteren we beter naar elkaar. Het spel stimuleert spelers om elkaar écht te begrijpen zonder direct een oordeel te vellen. Via spelen, een eeuwenoude vorm van sociale interactie en communicatie, treden we soepel in het perspectief van anderen, voeren we open dialogen en werken we beter samen. 

Recentelijk heeft de EU wetgeving ontwikkeld om de samenwerking tussen mens én de AI-machine (kunstmatige intelligentie) te reglementeren. We willen niet dat machines ons volledig vervangen, we moeten blijven samenwerken, willen als mens buiten de lijntjes kunnen kleuren en toeval een kans geven. Dankzij ons moreel en ethisch besef loopt het buiten de lijntjes kleuren van mensen niet uit de hand, machines hebben dat besef niet. De strikte EU - regels zorgen ervoor dat AI-machines binnen de lijntjes hun werk blijven doen, zodat wij als mensen ons kunnen concentreren op de menselijke zaken. Dankzij een 24 uur durende samenwerking tussen mens en vliegmachine landen we veilig in Auckland. Bij aankomst laten onze kleinkinderen enthousiast hun tekeningen vol kleurtjes zien, wel buiten de lijntjes. Nog even en ook de spelletjes komen op tafel. 

Zelfredzaamheid

 

Het is altijd weer een feestje als onze kleinkinderen een paar dagen komen logeren. Dit keer ons jongste kleinkind van 1,5 jaar. Zo jong kunnen ze al klimmen, lopen, praten en meer begrijpen dan wat ze in woorden kunnen vangen. Ondertussen kopieert ze alles, verschoont haar kleine pop met een luier en stopt haar in de poppen-buggy. Zonder schroom vraagt ze om hulp en waardeert die hulp met een subtiel lachje of een lief kreetje. In de speeltuin is ze eerst alleen aan het spelen tot een ander klein kindje komt aanlopen. Met een lekker fel “mijn, mijn, mijn” schermt ze haar territorium af. Het zijn de eerste schreden op het gebied van zelfredzaamheid, om zelfvertrouwen uit te stralen en eigenwaarde op te bouwen. 

 

In de huidige verkiezingsstrijd is bestaanszekerheid een belangrijk thema, een zekerheid die thans niet meer vanzelfsprekend is. Het sterke sociaal vangnet, vroeger vooral binnen de kerkgemeenschappen en later vanuit de overheid, is stapje voor stapje afgebroken. De oplossing was zelfredzaamheid. Meer individuele vrijheid en autonomie zou bijdragen aan het gevoel van zelfvertrouwen en eigenwaarde en individuen minder afhankelijk maken van anderen. Toch komt bijna iedereen in zijn of haar leven op een punt dat zelfredzaamheid noodgedwongen omslaat in hulpbehoevendheid. Die hulp komt niet vanzelf, je moet “zonder schroom hulp durven vragen”, sterk genoeg zijn om open te zijn over je hulpvraag. Een beroep doen op anderen, dat als zwaktebod werd gezien, hebben velen verleerd. Zelfredzaamheid gaat verder dan alles zelf doen. Je gebreken bespreken en toegeven dat je het niet meer in je eentje redt, vraagt moed. Anderen willen die hulp best graag geven, worden gelukkig om er te zijn voor de ander.

 

De shift van puur individualisme naar meer ruimte voor collectiviteit en het delen van individuele behoeften komt terug tijdens een bezoek aan de Dutch Design Week. Ook dit jaar weer een hoopvolle presentatie van duurzame resultaten door vaak jonge mensen. Moderne stedelijke design is gericht op een zinvoller en gelukkiger leven, door met nieuwe ruimten de wijkcohesie te versterken. Zo voegt Barcelona huizenblokken samen tot een grotendeels autovrije wijk. Kille, met rijdende en geparkeerde auto’s overwoekerde, straten veranderen binnen de “superblokken” in pleinen en parkjes waar verblijf en lopen van kinderen en volwassenen voorop staan. De nieuwe ontmoetingsplekken sluiten aan op de behoefte aan intensiever menselijk contact, gewoon op straat. Meer bestaanszekerheid wordt nagestreefd door aanpassing van de leefomgeving waar zonder schroom beroep op de ander gedaan kan worden. Zo wordt het voor elkaar zorgen in de wijk niet alleen een feestje voor de kinderen maar voor alle bewoners. 

Lekker spelen

Treinen interesseren mij al van jongs af aan. Ik heb ze heel mijn werkzame leven vaak gebruikt, ook tijdens mijn stage periode bij een zeer respectabel en chique organisatieadviesbureau in Amsterdam-Zuid. Het bleek een ideale ervaringsplek. Bij de entree van mijn nieuwe kantoor hing een metershoog schilderij van een imposante trein met een nog imposantere uitstraling van directeur Bosboom. Hij had veel interesse in treinen en modeltreintjes, zoals vele andere organisatieadviseurs. Het ontwerpen en bouwen van (model)spoorbanen vraagt een creativiteit en planning die ook nodig is bij de strategieontwikkeling en aansturing van bedrijven.
Jaren geleden heb ik op zolder toch maar mijn berglandschap vol Märklin-treintjes afgebroken, sindsdien staan de modeltreintjes beneden in de glazen kast uitgestald achter slot en grendel. De kleinkinderen mogen vooralsnog alleen genieten van de imposante uitstraling en er nog niet mee spelen, al weten ze steeds vaker de sleutel van het kastje te vinden.  

Spelen is van alle tijden, stimuleert onze creatieve en artistieke vermogens. Filosofen zien in spelen een mogelijkheid om de balans tussen onze rationele en emotionele kanten te herstellen. Filosoof Johan Huizinga betoogde met zijn Homo Ludens, dat het spelen naast vermaak, onze cultuur en samenleving vormgeeft, als bron van sociale orde en creativiteit.
Spelen is met een revival bezig, het zijn de volwassenen die hun speelsheid hebben (her)ontdekt. Oud en jong zoeken met de bordspelletjes rond de tafel en de zelfgebouwde installaties van LEGO, naar meer ruimte voor hun gevoelens en naar minder “ik denk, dus ik besta”. Als Huizinga gelijk heeft is dat positief nieuws voor de onderkenning dat cultuur van cruciale belang is als ontwikkelingsmotor voor onze samenleving.  

Deze zomer kon ik vanaf een deels vervallen uitzichtpunt in de bossen van Semmering, zeker wel tien minuten lang een rustig rijdende internationale trein volgen op de mooiste spoorlijn ter wereld. Vanaf de opening in 1854 slingeren de treinen door een prachtig Oostenrijks landschap waarin techniek en natuur harmonieus verbonden zijn. Terecht staat dit spoorweggedeelte sinds 1998 op de Werelderfgoedlijst. Verderop is de nieuwe 27 kilometer lange Semmering-spoortunnel in aanbouw, waardoor de reistijd op dit traject met 40 (!) minuten kan worden bekort. Mijn creatieve ideetjes borrelen gelijk op. Wat zou het mooi zijn om de prachtige oude spoorbaan te transformeren tot een speelplek voor treinliefhebbers! Vanuit het uitzichtpunt als verkeersleider “real time” echte treintjes gaan aansturen, laten wachten en vertrekken. De vele nu vervallen Kurhaus-hotels uit de hoogtijdagen van de Oostenrijks-Hongaarse tijd stromen dan weer vol met treinfanaten. Net als mijn kleinzonen mogen ze de treinen niet aanraken, maar dit keer wel aan de knoppen zitten.

Een spelen dat vormgeeft aan het hogere doel van de werelderfgoedlijst; het behoud, de waardering en het begrip van de rijke culturele diversiteit en geschiedenis van onze planeet.

Geloof in de kracht van de liefde

Met een twinkeling in hun ogen staan de oudere acteurs op de planken bij de voorstelling Lust, Liefde, Leeftijd. Na de seksuele revolutie van de 60’er jaren communiceren we openhartiger over seksuele gevoelens en behoeften. De twintigers van toen zijn inmiddels ruim op leeftijd en lopen toch weer tegen een seksueel taboe aan. De ideale mens straalt volgens de geldende normen jeugdigheid uit verbonden met “Seks, Love and Rock ‘n’ Roll”. Mensen op hoge leeftijd mogen wel naar een Rock ’n Roll concert maar het liefdespad opgaan, daar hebben hun omgeving en hun kinderen moeite mee. De acteurs praten open over hun seksuele behoeften en meer nog over de behoefte aan intimiteit. Alhoewel ik zelf nog kan genieten van de twinkeling in de ogen van mijn geliefde lijkt seks en intimiteit op oudere leeftijd een niet vanzelfsprekende behoefte te zijn. Toch laat de 92-jarige (!) hoofdrolspeler zien dat intimiteit en seksuele behoeften van alle leeftijden zijn. Zelfs na 40 jaar huwelijk blijft daarom bij mij het geloof dat het nog heel wat jaartjes mogelijk blijft om elkaar intens lief te hebben. 

 

Na “liefde” en “hoop” staat “geloof” centraal in de derde culturele biënnale van de heilige driehoek, te midden van drie kloosters in Oosterhout. De vormgeving van het thema “geloof” was niet voor iedereen gelijk duidelijk, terwijl kunst de sleutel kan zijn tot het beter verstaan van de wereld. De afgelopen eeuwen leefden we in een maatschappij overheerst door een zelfgerichtheid op ons eigen ego, "ik denk, dus ik besta". We lijken te transformeren naar een tijdperk waarin we ons verder gaan verdiepen in ons (innerlijke) zelf. Zie de sterke opkomst van spiritualiteit en contemplatie bij met name jongere generaties, waarin we opnieuw leren lezen en luisteren, zorgvuldiger en intenser. We buigen het huidige proces van globalisering om naar een proces van menselijke communicatie, van nabijheid en echte saamhorigheid tussen culturen en religies. Daarin volgen we Plato die liefde laat beginnen met aardse verlangens en geleidelijk laat transformeren naar een verlangen van spirituele perfectie. In de biënnale kon je via een tijdelijke doorgang de omvangrijke stille kloostertuin in gaan, het voelde als het betreden van een mysterie waar je vanzelf beter ging luisteren en kijken. En dat gevoel is volgens Tomáš Halík *) precies wat hij verstaat onder geloof “de moed om met vertrouwen en hoop, de wolk van een mysterie binnen te stappen” .

 

Het oog kan ons als venster van de ziel nog zoveel meer tonen dan verliefdheid, we kunnen dieper in onszelf kijken.  Daar speelt Google met hun nieuwste AI product op in. Hun eenvoudige netvliesscan kan de kans op hartaandoeningen vroegtijdig onthullen en ook leeftijd, geslacht, rookstatus en bloeddruk vaststellen. Daarmee vervangt een enkele oogscan een grote reeks bestaande testen en is preventief ingrijpen mogelijk. We kijken via het oog dieper in ons lichaam. Of kunstmatige intelligentie via het oog ook echte verliefdheid kan detecteren lijkt me onmogelijk. Daarmee laat de scan ook gelijk de kracht zien van de mensheid over AI, de mens ziet de twinkeling in het oog die voor de machine voorlopig onzichtbaar blijft. 

 

*) Tomáš Halík, “ De namiddag van het Christendom”, Utrecht 2023

Whakapapa

Het was nog even spannend of de vakantie trip met bijna ons gehele gezin, vanwege ons 40-jarig huwelijk, door zou gaan. Zouden we wel kunnen vliegen? Transavia was immers zo doorgeschoten in hun efficiency denken, dat talloze vluchten geannuleerd moesten worden. Afwachten dus in een tijd waarin digitale formulieren en algoritmes de menselijke verbondenheid tussen klant en leverancier vervangt en efficiency denken voorop staat. In goed vertrouwen, lieten we alles op z’n beloop, zonder continue te checken. Gelukkig verliep alles volgens plan, tijdens de fotoshoot is zelfs een mooie foto gemaakt van onze uitdijende stamboom, helaas exclusief onze lieverds uit Nieuw-Zeeland. 

 

Volgens socioloog Hartmut Rosa willen we alles om ons heen kennen, snappen, begrijpen, ontdekken, voorspellen, berekenen, controleren en gebruiken, in een eindeloze groeizucht. De mens wil haar omgeving verklaren, wil orde in de chaos scheppen. Autocratische leiders zoals Poetin en Xi gaan nog verder in het verzamelen van data, zij kunnen het zich niet veroorloven om bij het uitoefenen van macht afhankelijk te zijn van het toeval dat hun opdrachten niet worden uitgevoerd. Het gebruik van technologie heft dit nadeel op, de machine komt immers niet in opstand. Voordat de technologieontwikkeling zo ver doorschiet dat de macht van de machine gaat uitstijgen boven die van de mens is het misschien goed te beseffen dat onze datahonger voor een groot gedeelte gebaseerd is op het ontbreken van vertrouwen in de ander. Daar ligt gelijk ook de ruimte om in onze overspannen levenswijze vol prestatiedruk en burn-out op zoek te gaan naar onthaasten. Wanneer we inzetten op vertrouwen in de ander, hoeven we minder te controleren, data te verzamelen en te interpreteren en ontstaat ruimte voor een andere tijdsbeleving waarbij we een nieuwe band met de wereld kunnen smeden. Een band die zich meer richt op de lange termijn dan op het snelle korte termijnresultaat. 

 

Toen destijds de architecten en bouwers de eerste steen legden voor een nieuwe kathedraal deden ze dat in de wetenschap dat ze het voltooide bouwwerk nooit zouden zien. Onlangs discussieerden we in onze Grote Kerk over dit “kathedraal denken”, een lange termijn denken dat beter aansluit bij het stimuleren van duurzaamheid. Eigenlijk als goede voorouders zorgen voor komende generaties. Het is mede gebaseerd op het besef dat we als mens onlosmakelijk verbonden zijn met de aarde, een levend en ademend organisme dat in een duistere ruimte hangt en zich door het heelal verplaatst. Bij de inleiding stond ik o.a. stil bij de Maori in Nieuw-Zeeland. Hun begrip Whakapapa verbindt alle eerdere en nog komende generaties met het land, de zee, de lucht en het buitenste universum. Daags na mijn inleiding kreeg onze kleindochter Ivy van vijf aan de andere kant van de wereld op school een Principal's Award uitgereikt voor o.a. het perfect uitdragen van de Whakapapa (cultuur)waarde: Whakawhanake. Is het toeval, of is de verbinding tussen generaties in ons gezin zo sterk dat ze met gemak de wereld overschiet, ook zonder een gezamenlijke foto. 

Leven en overleven

Met vier mannen zitten we tijdens onze retraite samen met een tiental zusters in de kerk van het oudste vrouwenklooster van Nederland. Dagelijks staan de zusters o.a stil bij hun op die dag gestorven voorgangsters in de afgelopen 750 jaar, vandaag iemand van 1544. Hoe zou die zuster herinnerd willen worden?

Tijdens de enkele dagen dat we meelopen in het kloosterritme, proberen we ons eigen leven te duiden. Je voelt dat stilte veel kan geven, stil zijn maakt je alert voor de essenties in de onderlinge communicatie. Zo raken we tijdens de lunch aan de praat met de enige andere gast, een jonge vrouw. Het valt op dat ieder van ons zichzelf beschrijft met gebruikelijke weetjes over z’n familiesamenstelling, maar vooral met de werkervaring. Is het arbeidsverleden wel zo kenmerkend, terugkijkend op het leven van een overledene hoor je toch veel vaker de bijzondere talenten en eigenschappen. “Met welk talent willen wij herinnerd worden” werd ons retraite-thema en kunnen we ons daar in de toekomst nog sterker op profileren?

 

Normaal is het onmogelijk om op de hoogste kerktoren van Nederland te staan, dankzij de restauratiewerkzaamheden is het via de bouwlift slechts een kleine moeite. De dakbedekker is de leistenen op het bovenste puntje van de Domtoren in Utrecht voorzichtig aan het vervangen. Op de begane grond trekken de ogen van voorbijgangers naar de hemel. Op dit hoogste punt kun je zien hoe ver de liefde en vakmanschap van de beeldhouwers reikte, want alleen vanuit die hemel kun je de fraai vormgegeven natuurstenen boven op de toren bewonderen. Wie anders kon ze immers in de tijd waarnemen? Het is een kunstzinnige uiting van het christendom dat in 1500 jaar onze cultuur én moraal heeft vormgegeven, wellicht hebben ‘we’ daar in deze tijd iets te radicaal afscheid van genomen (Yvonne Zonderop, NRC, 21-04-2018). Het lukt me al vele jaren om in de 40 dagen vastenperiode na de carnaval, slechts een lunch- en avond maaltijd en non-alcoholische dranken tot me te nemen en niet te snoepen. Diepmenselijke noties zoals naastenliefde geef ik in deze vastenperiode wat makkelijker een plek dan de nootjes die naast mijn Spa Rood vlak voor mijn neus op het cafétafeltje staan. Terwijl ik ontzettend van tussendoortjes en drankjes kan genieten kost het me toch maar een kleine moeite om ervan af te blijven.

 

Singularity Hub meldt dat door tal van medische interventies veroudering is te vertragen of zelfs is om te keren waardoor de maximale menselijke levensduur deze eeuw dramatisch zal stijgen. De levensverlenging is een belangwekkend thema, maar tegelijkertijd blijkt steeds meer dat onze eerste levensjaren (zelfs in de baarmoeder) ons verder leven tekenen. De onbevangenheid kenmerkend voor onze kindertijd verdwijnt in ons verdere leven achter diverse lagen, “overleven” wordt daarna belangrijker dan “leven”.  Beetje bij beetje zijn velen van ons kwijtgeraakt wat we zelf belangrijk vonden (Rob de Leeuw, Volkskrant, 16 maart 2023). Kortom, tijdens ons leven eerst onze eigen kindertijd herinneren zodat anderen straks bij onze dood stil kunnen staan bij onze, in onbevangenheid, nog verder ontwikkelde mooie talenten.

 

 

Als een vis buiten het aquarium

Door ons gedrag aan te passen kunnen we het beloop der dingen beïnvloeden. Als het ons iets oplevert, houden we dat andere gedrag ook vol. De sterke prijsstijgingen houden iedereen bezig, zo ook ondernemers die bang zijn voor de invloed van de inflatie op de omvang van de consumentenvraag en vooral op hun omzet. Zij proberen economische prikkels op het menselijk gedrag te voorspellen; is de bierprijs niet te hoog, slepen ze straks treetjes met AH-bierblikjes mee? De bierprijsstijging baarde de horeca voorafgaand aan carnaval zoveel zorgen dat ze met de gemeente een straatverbod op bierblikjes hadden geregeld. En wat bleek? Het was twee keer zo druk als anders, we moesten met onze mannengroep als “vissen in een aquarium” behendig door de meute manoeuvreren. Het feest werd vooral buiten op straat gevierd, met iets minder vaak een pilsje in de hand, maar de totale bieromzet ging door het dak, het verbruik van de extra bezoekers compenseerde ruimschoots de iets geringere drankinname per carnavalsvierder. Iedereen voelde zich buiten het aquarium(café) als een vis in het (soms te volle) water. De oplossing voor de sterk gestegen bierprijs werd gevonden juist buiten het café, in een verbinding tussen binnen en buiten. Het was voor velen de beste carnaval sinds jaren. 

Slimme leveranciers proberen zoveel mogelijk de prijsstijgingen te maskeren in de hoop dat we ons gedrag niet aanpassen. Ze stoppen minder producten in dezelfde verpakking (de krimpinflatie), of knippen het hoofdproduct op in talloze stukjes en ontnemen daardoor een helder zicht op de prijsstijging van het totale product. Zo werden de periodieke overzichten van mijn energieleverancier door dat verknippen steeds onbegrijpelijker, onnavolgbaar. Daar bovenop kwam de mededeling dat het maandelijks voorschot werd verhoogd, aan het eind van het jaar was dat bedrag zelfs verviervoudigd. Dan wil je het gedrag wel aanpassen, net als zo vele anderen, zeker als het iets oplevert. Dat deed het, ook hier lag buiten de oplossing voor de warmte binnen, dankzij de investering in zonnepanelen. Mede dankzij een iets lagere thermostaat stand binnen betaalden we bij de eindafrekening per saldo minder energiekosten dan andere jaren. Door onze gedragsaanpassing zijn de kosten beperkt, is onze energiebehoeften bevredigd en is de investering in zonnepanelen snel terug te verdienen. Dat gedrag houden we dus wel even vol en soms is er wat ruimte voor luxe met een iets hogere thermostaat stand in de badkamer.

 

De discussie over de sterk stijgende zorguitgaven richt zich vaak op ziekenhuizen. Het wordt dan snel een ingewikkelde problematiek. Voor individuele patiënten en professionals spelen begrijpelijkerwijze kwaliteitsoverwegingen en pas in mindere mate de kosten van de behandeling een beslissende rol spelen. Je ziet dat bijvoorbeeld terug bij voorstellen om de behandeling van complexe patiënten (zoals kinderhartchirurgie) te concentreren in minder centra. Zoals de oplossing van een dure carnaval niet in het café maar buiten op straat lag, ligt die van de dure gezondheidszorg buiten de ziekenhuizen. Veel patiënten voelen zich regelmatig opgeknipt in diagnosen en therapieën van allerlei specialismen en steeds wisselde zorgprofessionals, terwijl ze de zorg binnen en buiten instellingsmuren als één geheel willen ervaren. Dat vraagt om een verbinden van zorgverleners dwars door de muren van instellingen, verbonden rondom patiëntengroepen. Patiënten kunnen zoiets niet zelf afdwingen, een gedragsverandering van de zorgprofessionals moet dit gaan opleveren voor hun patiënt. Als gezondheidszorgeconoom mag ik u verklappen dat het uiteindelijk ook nog goedkoper is. Het is uiteindelijk ook veel prettiger voor hunzelf, de enthousiaste zorgverleners waar we in de toekomst nog veel behoefte aan hebben.

Zonneschijn op Blue Monday

De batterij van mijn smartphone moet ik steeds vaker opladen. Gelukkig leveren onze zonnecellen, dankzij het vele zonlicht van het afgelopen jaar, voldoende energie. We hebben per saldo zelfs energie terug kunnen leveren aan de energiecentrale. Ondanks de steeds hogere voorheffingen van het energiebedrijf (gebaseerd op onze oude verbruik cijfers vóór de aanschaf van de zonnecellen) zijn we daarom niet neerslachtig. Het is alleen jammer dat het teveel aan energie (nog) niet eenvoudig in batterijen kan worden opgeslagen. Nog mooier zou het zijn als we energie net als internet via lange kabels over de wereld kunnen transporteren en verdelen. We kunnen dan lekker profiteren van de zon-intensiteit verschillen tussen de diverse continenten op dezelfde momenten. Nog idealer als we de optimistische stemmingen, die bij veel zonlicht horen, over de wereld kunnen transporteren, verdelen en opslaan. 

De zon verbetert immers onze stemming en vermindert depressie symptomen. Je komt trouwens niet op dit idee als je de dolcellen bezoekt in het Dolhuys, het Museum van de Geest in Haarlem. Daar sloten ze onrustige mensen met stemmingswisselingen op in een stenen donker hok. Ook buiten is het in deze tijd vaak donker. De dagen mogen dan sinds eind december in dit deel van de wereld weer gaan lengen, toch worden velen juist in januari neerslachtig van in het donker opstaan en het sombere en grauwe weer. Blue Monday, de derde maandag van januari, staat zelfs te boek als de meest deprimerende dag van het jaar. Wat zouden we die maandag kunnen stralen als we de zomerse energie vol levensvreugde konden opslaan en ons ermee konden opladen in de winter. Wij kunnen ook naar onze familieleden op het zuidelijk continent gaan, maar dat zit er dit jaar helaas niet in. 

Op het zuidelijk halfrond is het immers volop zomer, zeker op Tonga waar onze dochter, man en kinderen op bezoek zijn bij hun (schoon) ouders. Precies een jaar geleden zorgde de catastrofale vulkaanuitbarsting in Tonga niet alleen voor veel onrust in onze familie, maar veroorzaakte ook de extreemste bliksemconcentratie ooit gedetecteerd (bijna 400.000 bliksemschichten in slechts zes uur). Een extreme hoeveelheid energie die vast ergens is blijven hangen, maar die we niet op kunnen slaan. Gelukkig ontbreekt het de inwoners niet aan energie om de vele huizen en resorts weer op te bouwen. Ze hebben zelf voldoende energie opgeslagen om extra te waarderen dat ze na de vulkaanuitbarsting en de jarenlange corona isolatie weer samen vakantie kunnen vieren. Het opladen van de eigen energie met én door fysiek contact is daarbij veel belangrijker en geeft een veel betere stemming dan energie voor digitale contacten. De batterij van de smartphone mag dan best even leeg zijn.