HET ONDERBUIKGEVOEL

Met kerst verlangen we altijd al meer naar warme gevoelens (‘coming home for Christmas’) dan in andere seizoenen. Dit jaar lijkt de marketingindustrie zich hier nog meer bewust van te zijn. Hun tv-commercials spelen deze maand nog nadrukkelijker in op emoties, met extra aandacht voor evenementen die we samen beleven. Een verschuiving van rationele naar emotionele beïnvloeding, die ons niet alleen in het hoofd raakt, maar ook dieper in ons lijf.

     Over de werking van onze hersenen, ons eerste brein, weten we steeds meer. Daardoor verschuift de aandacht nu langzaam naar ons tweede brein: onze buik. Zijn de darmen en andere organen misschien niet belangrijker dan we denken? Oud-chirurg Hans Jeekel begeleidt inmiddels vijf promovendi die de invloed van muziek op herstel van ziektes onderzoeken. Muziek als medicijn, als goedkope vervanger van soms dure medicijnen. Muziek die je kippenvel bezorgt, je buik prikkelt. Door de muziek voelt je onderbuik dat het goed zit; dat zorgt voor minder stress en minder darmklachten, vergelijkbaar met hoe je ratio reageert op het slikken van placebo’s, pillen zonder werkzame stof.

     Bij zijn eerste stappen in de grote zaal van De Doelen is het voor iedereen al duidelijk: de nieuwe chef-dirigent van het Rotterdams Philharmonisch Orkest, de 28-jarige (!) Lahav Shani, gaat indruk maken met zijn interpretaties van muziek van Ravel en Brahms. Zonder bladmuziek en bewegend op zijn bok, zweept hij het orkest op tot bijzondere uitvoeringen. De dirigent maakt de muziek. In het televisieprogramma Maestro doet de ene kandidaat het aardig, de andere schittert verrassend voor een beginner. De muziek raakt het onderbuikgevoel van het publiek, dat daardoor al feilloos weet wat de jury gaat zeggen: het was een topprestatie. Onze onderbuik lijkt vaak eerder te voelen wat we met ons verstand pas later kunnen benoemen.

     Onze economie, die steeds meer uit diensten bestaat, is veranderd in een beleveniseconomie. ‘Floaten’ is voor mij zo’n nieuwe ervaring. In een grote schelp gevuld met water dat doet denken aan de Dode Zee, drijf ik bijna een uur rond, rustgevend voor zowel mijn eerste als mijn tweede brein. Een moment van ontspanning in een tijd waarin wereldleiders de dominante rol van de ratio ondermijnen. Mensen als Trump gebruiken het kleine beetje onzekerheid dat de waarheid nooit helemaal absoluut is om met alternatieve feiten ons eerste brein te beïnvloeden. Hun succes neemt echter af; het tweede brein van de bevolking prikt daar steeds vaker doorheen. Zelfs kiezers in het oerconservatieve Alabama voelden feilloos aan dat de beschuldigingen van de #MeToo-slachtoffers waarheidsgetrouw waren. Als onderbuikgevoel en ratio dezelfde kant op wijzen, verdwijnt het effect van alternatieve feiten als sneeuw voor de zon. Dat geeft deze donkere dagen voor kerst toch een prettig onderbuikgevoel.

VERKNIPT

Het is een vak van knippen én verbinden. Net als veel van zijn collega’s is Laurenz, de kapper van mijn vrouw, een echte verbinder en goed op de hoogte van hoe het met zijn klanten gaat. Over zijn eigen leven, inclusief zijn relatie met een toyboy, zwijgt hij. Na het winnen van een verhalenwedstrijd van NRC durft hij het aan om een echt boek te schrijven.

     Zijn deze maand verschenen debuutroman, Verknipt, beschrijft hoe we in het verbinden met anderen steeds weer op onszelf worden teruggeworpen. Laurenz wordt in alle eenzaamheid verraden door een verknipte persoonlijkheid: zijn 30 jaar jongere toyboy. Wat begint met een intense, erotische kennismaking in een café, mondt uit in een korte, heftige relatie vol erotische hoogtepunten, maar ook angstaanjagende dieptepunten. Niemand in het café waarschuwt hem voor de gevaarlijke kant van deze jongen.

     Kenmerkend voor een tijd waarin we veel houvast verliezen en steeds meer op onszelf teruggeworpen worden (Wende Snijders, NRC, 21-10-17). We missen de steun van ons sociale netwerk, die ene subtiele hint van vrienden om het bij een blik op die bloedmooie jongen te houden. In zijn zoektocht naar verbondenheid wordt Laurenz op zichzelf teruggeworpen, wat uiteindelijk leidt tot een persoonlijke omslag van kapper naar schrijver.

     De technologische revolutie maakt ons welvarender, maar niet per se gelukkiger. Technologie verbindt alles en iedereen, maar dat betekent niet dat alles ook geïntegreerd is. Het internet blijft een verzameling onsamenhangende stukjes. We krijgen het idee dat we zelf, zonder hulp van anderen, onze zaken kunnen regelen. Een simpele reis boeken lijkt makkelijk, totdat Ryanair die reis opdeelt in talloze stappen met elk hun eigen prijskaartje. Iedere onoplettendheid bij het boeken van stoel-, wachtrij-, maaltijd-, of andere opties kost je geld. Een 24-uurs vlucht naar onze dochter in Auckland, met tussenstops, doet ons verlangen naar de heropleving van de reisadviseur: het reisbureau dat jouw wensen als klant kent en de beste boekingsopties kan vinden. Zulke verbinders zijn de smeerolie van de maatschappij – het kost wat, maar kan je veel narigheid besparen.

     Ter voorbereiding van een buurtproject om de sociale cohesie in mijn oude wijk te versterken, sprak ik met zo’n vijftien welzijnswerkers en zorgprofessionals. Veel eenzaamheid is oplosbaar als je achter de voordeur komt van degenen die hun hulpvraag niet uiten, maar wel hulp nodig hebben. Vroeger wist je, via de bekende gezichten in de wijk zoals ‘Geert de groenteboer’, ‘Carla de kapster’ en ‘Cor de kapelaan’ wie wat extra zorg kon gebruiken. De zorgprofessionals kunnen me anno 2017 echter geen enkele ‘Geert, Carla of Cor’ aanwijzen. Door het ontbreken van zulke verbinders is de maatschappij stroever geworden. Zij konden hun vak uitoefenen en tegelijkertijd verbinden. Sociale media verbinden ons nu meer dan ooit, maar verlinken ons tegelijkertijd ook. We trekken ons terug in onze eigen cocons en vermijden face-to-face-contact met buren, kassamedewerkers en vrienden (Lynn Berger, De Correspondent, 21-09-2017).

     We missen de verbinders van vlees en bloed, die zijn wegbezuinigd en door de markt naar de marge gedreven. We missen de mensen die ons in deze verlinkte en verknipte maatschappij kunnen verbinden – een vak van verbinden ná het knippen.

GEEN MOETJES

Na jaren van samenwonen zijn we in mei 1983 getrouwd. Mijn vrouw kwam misselijk en nog onwetend van een zwangerschap terug van onze huwelijksreis naar Florence. Je zou bijna gaan denken dat het zo gepland was, om onze ouders het idee te geven van een geslaagde opvoeding, geen ‘moetje’ in de familie. De stad Florence moet anno 2017 toeristen tijdens hun verblijf opvoeden om het wangedrag de kop in te drukken. De stad wordt overspoeld door ‘slipper-toeristen’ waardoor het centrum onleefbaar wordt voor bewoners. Met het bijbrengen van respect voor de cultuur probeert Florence het massatoerisme in goeden banen leiden, maar menig slipper-toerist ziet weinig verschil tussen de cultuur van Disneyland Parijs en Florence.

     In Malaga-stad pakt men het anders aan. Jarenlang kwam het massatoerisme niet verder de stad in dan het plaatselijke vliegveld en de Costa, maar nu trekt men vooral cultuur minnende bezoekers. De stad profileert zich vooral als modern kunst-centrum met tientallen musea. Bewoners en toeristen gaan respectvol om met de stad; op de boulevard mengen bronzen beelden zich moeiteloos met het flanerend uitgaanspubliek. Hier schieten niet zoals in Florence de broodjeszaken als paddenstoelen uit de grond, maar chique restaurants en dakterrassen met trendy clubs, de slippers blijven thuis.

     Ook de elite waardeert cultuur. In één van hun vakantieoptrekjes was altijd wel een tijdelijke werkruimte beschikbaar voor een befaamde ‘artist in residence’. Zo bleef de ‘happy few’ op de hoogte van de nieuwste stromingen, had wat aanspraak en kon men in de kennissenkring pronken met het bieden van een gratis verblijf aan kunstenaars. Mijn net getrouwde dochter werd door zo’n kunstenaar gevraagd om op haar huwelijksreis even langs te komen bij zijn tijdelijke werkruimte in de VS. Het bruidspaar verbleef in het ‘beach house’ van de familie, omringd door een mengeling van loslopend wild, sportwagens en wat SUV’s. Duidt zoiets op een geslaagde opvoeding of op een geslaagd ‘zo moeder, zo dochter’ gevalletje. Het laatste, ook onze dochter kwam zwanger en misselijk terug van haar huwelijksreis, alweer 'geen moetje’ in de familie.

DE DUUR VAN EEN HUWELIJK, EEN KWESTIE VAN VRIJ BEWEGEN??

Afgelopen weekend liep ik, zij aan zij met mijn prachtige dochter, de Quakerkerk in Dublin binnen. In tegenstelling tot de uitbundige en muzikale intrede in een katholieke kerk vol pracht en praal, vond deze huwelijksceremonie plaats in diepe stilte. We bevonden ons in een ruimte zonder altaar, zonder heiligenbeelden en andere kerkelijke symbolen. Het was een stille bijeenkomst, zonder voorganger, waarin de stilte slechts werd doorbroken door getuigenissen van de aanwezigen. In een gemeenschap zonder dogma’s en met de overtuiging dat ‘er iets van God in ieder mens schuilt’, is er geen twijfel of ze hun ‘ja-woord’ zullen geven. Op een zelfgekozen moment spraken zij ieder hun liefde uit en hun belofte om het huwelijk duurzaam te maken.

     Tijdens het huwelijksdiner onder een bedoeïenentent was een kleurrijk gezelschap aanwezig uit minstens tien verschillende landen, ieder met zijn eigen gewoonten en gebruiken. In Ierland is het gebruikelijk dat de vaders van de bruid en bruidegom, de ‘best men’ en de bruidegom zelf toespraken houden tijdens het diner. Voor mij, als vader van de bruid en niet-native speaker, was dit een extra uitdaging: het publiek aan het lachen krijgen, terwijl elke cultuur zijn eigen vorm van humor heeft, en Britse humor wordt beschouwd als het beste wat Europa op dat gebied te bieden heeft (Christiane Mohr, Humor in Europe, 2006). Ieren doen daarin echter niet onder voor de Britten en zijn net zo dol op weddenschappen, zelfs tijdens huwelijksdiners. Aan een tafel werden weddenschappen afgesloten over de totale ‘duur’ van de toespraken. Gelukkig kreeg ik direct de lachers op mijn hand door aan te bieden – uiteraard tegen betaling – de ‘duur’ te verdubbelen door mijn Engelstalige toespraak zo nodig in het Nederlands te herhalen.

     ‘Duur’ kan ook doorbroken worden. Zo viel het trouwfeest samen met twee concerten van U2 in hun thuisstad. Toen hun vliegtuig met het U2-logo landde op Dublin International Airport, stegen de accommodatieprijzen in de stad meteen van ‘duur’ naar nog duurder.

Onze eerste kleindochter, anderhalf jaar oud, bleef opvallend stil in de Quakerkerk, maar kon lekker bewegen, rondlopen en verkennen. Zo wist zij de stilte op haar eigen manier te doorbreken en trok met haar stille aanwezigheid ieders aandacht.

Bewegen kan ook helpen om de ‘duur’ te behouden. Door tijdens je huwelijk met je partner mee te bewegen, zij aan zij, creëer je vaak de beste basis voor een oneindige duur van het huwelijk.

DE ACTIEVE RUST VAN VON GOETHE

Bewuste rust in de schijnbaar vrije tijd, zoals tijdens de vakantie, lijkt vaak de beste ideeën op te leveren. Voorafgaand aan zo’n vakantieperiode gaat echter vaak veel tijd verloren aan het zoeken op internet naar een vakantiehuisje, dit keer in de omgeving van Weimar, het land van Goethe. Na een eerste selectie blijven er meestal nog veel mogelijkheden over. Het selectieproces vereist dan voortdurend bewustzijn van wat ontbreekt in de algemene informatie. Ontbrekende overzichtsfoto’s van het verblijf, detailfoto’s van bloemen op tafeltjes, een overdreven focus op één bepaald aspect—het zijn allemaal signalen om extra alert te zijn. Elke keer opnieuw inleven in de nieuwe optie, steeds de ‘zwakke’ punten proberen te ontdekken, en uiteindelijk teleurgesteld zijn omdat iets niet klopt; het is een onrustige periode, meestal vlak voor het slapengaan. Meer tijd in de selectie steken biedt echter geen garantie voor een geschiktere vakantiebestemming.

     De ingebeelde virtuele werkelijkheid tijdens het eindeloos surfen op internet valt vaak in het niet bij de échte beleving van die allereerste minuut op de bestemming. Wanneer blijkt dat het ‘chalet’ eigenlijk een ‘stacaravan’ is, of dat het ‘relatief goedkope appartement’ deel uitmaakt van een verder verlaten ‘luxe villa’ met Wedgwood-servies en een tuin van 600 m², valt de schijnbare rust soms tegen.

     Wat is nu de beste vorm van rust, en beperkt die zich alleen tot de vakantie? In zijn huis in Weimar wordt duidelijk dat Goethe in de ochtend het meest productief was; in de zomermaanden stond hij al om vijf uur ’s ochtends op. Dat is niet verwonderlijk, want volgens Alex Soojung-Kim Pang staan veel creatieve denkers vroeg op en gaan direct aan het werk. Een dag die begint met werken geeft de rust om daarna zonder schuldgevoel van vrije tijd te genieten. In zijn boek Rust in uitvoering wijst Pang op het belang van actieve rust: je moet bewust tijd vrijmaken voor rust en onnodige afleidingen vermijden. Deze bewuste rust in schijnbare vrije tijd leidt vaak tot de beste ideeën.

     In de vakantietijd is de verleiding om bezig te blijven makkelijker te weerstaan, en kun je ervaring opdoen met rust nemen als dat je doel is. Je hersenen staan dan zeker niet stil, integendeel. In rust zijn je hersenen nauwelijks minder actief dan in de werkstand. Volgens Dalí lost je brein in deze onbewuste toestand juist de meest subtiele en complexe problemen op, problemen die je in een waaktoestand bewust niet zou kunnen oplossen. Vervolgens kun je dan bij terugkeer in je werk de uitdaging aangaan om die creatieve inzichten uit je onderbewuste naar boven te halen.

     “Hoe meer kennis, hoe meer twijfel,” luidt een van Goethe’s vele mooie uitspraken. Dat geldt ook voor de zekerheid of een online reservering van een huisje goed is doorgekomen. Tijdens een van onze vorige vakanties, midden in het hoogseizoen, parkeerden we onze auto voor de poort van het gehuurde huisje in de Provence. De spelende kinderen in de tuin deden al vermoeden dat het huisje aan een andere familie was verhuurd. Dat klopte. Uiteindelijk vonden we via de verhuurster een slaapplaats in een appartement in een deels gerenoveerd, prachtig luxe huis. Alles was perfect geregeld door de eigenaresse, mevrouw Von Goethe, de (inmiddels ex-)vrouw van de achter-achterkleinzoon van ‘de echte’ Goethe. Door een misverstand in de boeking vonden we onbewust toch onze actieve rust op het onverwachte landgoed van Goethe.

EEN GELUKKIG OF EEN ZINVOL LEVEN?

Zeker in de maand mei kijken veel mensen reikhalzend uit naar het weekend. De eerste zomerse weekenddagen geven een zalig gevoel: ‘s avonds op een ponton meezingen met duizenden mensen op de deuntjes van Hazes, en later in de week in zomerse kledij swingen op jazz klanken. Gewoon vermaak waar mensen overduidelijk gelukkig van worden. Maar is het nastreven van persoonlijk geluk wel het hoogst doel? Volgens de Amerikaanse psycholoog Emily Esfahani, De kracht van betekenis, geeft een zinvol leven uiteindelijk meer voldoening dan een gelukkig leven. Het gevoel ergens bij te horen en het alledaagse te overstijgen, zorgt voor diepere vervulling. Het vermaak op de ponton was wellicht niet zinvol, maar de mensen waren wel ontzettend gelukkig. Even tijdens de weekenddagen de alledaagse werkdruk overstijgen.

     Soms lukt het zelfs om op een maandag het geluksgevoel na te streven. De allerlaatste voorstellingen Mens van singer-songwriter Wende Snijders waren uitverkocht, toch had de Bourla Schouwburg in Antwerpen nog kaartjes, voor de maandagavond. Tezamen met talloze andere Nederlanders genoten we van een indrukwekkende voorstelling op een bijzonder warme avond in mei in een prachtige schouwburg in neoclassicistische stijl. ‘Mens durft te leven’, zong Wende en dat deed men vervolgens na afloop ruimschoots op de vele elegante terrasjes rondom de schouwburg. Men waande zich even onderdeel van de culturele scene in het echte Parijse Quartier Latin. Het geluk straalde op deze gewone maandagavond in mei van de “Ollanders” af, wat wil een mens nog meer?

     Terugkijkend op het leven is toch anders als het einde nabij is.  Afscheid van het leven nemen is geen eenvoudige zaak, ook niet wanneer je als krachtige vrouw een heel mooi en zinvol leven hebt gehad. Een leven waarin zin geven aan de wereld centraal stond. Haar e-mailtje aan mij lezend, besef ik hoe ze stoeit om tegen haar wil aan het eind van haar latijn te zijn. “Ik heb het nou gehad, ik ben blij dat ik genoten heb van mijn werk en veel gezien en gereisd heb. Ik kijk tevreden terug.” Van geluk kun je op zo’n moment niet spreken, maar wel van welgemeend welbevinden over haar leven. Een bijzondere vrouw. Bestaand leven gaat, nieuw leven komt. Dat nieuwe leven kwam ons de eerste maandag van deze mei al tegemoet, een echte nieuwe mens, de geboorte van onze eerste kleinzoon. Nieuwe leven kan van een gewone maandag ook een heel gelukkige dag maken.

OOK LEUKIGHEID KENT GRENZEN

                                            

Psychiater Dirk de Wachter ziet in onze ‘leukigheidscultuur’ een ontkenning van het lijden. We moeten alles zelfstandig kunnen, succesvol en fantastisch zijn op eigen kracht. Een deel van onze zingeving, rituele beleving en het erkennen van lijden zijn we daardoor kwijtgeraakt. Daags na carnaval—mijn jaarlijkse rituele feestperiode vol liters bier—begin ik met de 40 dagen van vasten: geen druppel alcohol, geen koekjes of andere versnaperingen. Vasten voelt niet als een straf. Toevallig zijn dit jaar tijdens de vastenperiode drie bekenden van mij overleden. Het voelde alsof hun lijden, en dat van hun dierbaren, in deze tijd op een natuurlijke manier een plaats kreeg in het leven en in onze verbondenheid met anderen. In de vastentijd, met beperkingen in eten en drinken, komt mijn lichaam tot rust, en lijkt er tegelijkertijd geestelijke ruimte te ontstaan voor andere, meer creatieve ideeën. En met vier verloren kilo’s ontstaat er ook letterlijk extra ruimte in mijn kleding.

     Lijden was in mijn jeugd zeldzaam. Dreigen met verbanning naar de kostschool was voor mijn ouders het ultieme middel om mij te straffen wanneer ik me weer eens onuitstaanbaar had gedragen. Me verstoppen in de bosjes rondom het huis hielp niet wanneer die dreiging een paar keer per jaar boven mijn hoofd hing. Als adviseur van de broeders van Saint-Louis bezocht mijn vader de kostschool regelmatig, dus de dreiging was behoorlijk reëel. Gelukkig bleef mijn lijden beperkt tot die dreiging, en hoefde ik niet echt op de schoolbanken en kerkbanken van de kostschool in Oudenbosch te zitten.

     De Matthäus-Passion is een lange en vaak ook harde zit in de kerkbanken, maar de moeite waard. De protestantse Bach creëerde met dit muziekstuk in barokstijl een meesterwerk over het lijden en sterven van Jezus. In de week voor Pasen waan ik me, terwijl ik over het grote binnenplein loop aan de voet van de kapel van Saint-Louis, op de set van een Italiaanse film. Een typisch katholieke neo-barokke sfeer, passend bij dit fenomenale muziekstuk. Inmiddels hebben de broeders al jaren geleden het kostschoolgebouw en de kapel verlaten en zijn er comfortabele stoelen geplaatst. Ook dat stukje lijden is zo uit onze samenleving verdwenen.

 

HOOGSTE TOON

Op een mooie zonnige lentedag verzamelt mijn bas-sectie van het koor zich al vroeg om onze diepe klanken te oefenen. De dames met de hoge tonen mogen dan wel vaak de melodielijn domineren, wij als mannen vormen met onze lage stemmen voor een stabiele basis. Het vraagt oefening om als sectie een eigen geluid te laten horen en toch in harmonie te blijven met de andere secties; zonder dat valt alles uit elkaar.

     De stadsbeiaardier Paul Maassen liet ons, de Sol-familie, de door ons geschonken nieuwste klok van de Bredase Grote Kerk zien. De nieuwe “Sol” klok klinkt nu als de hoogste toon in deze kerktoren van de 16^e eeuw. Al spelend op het uitgebreide carillon laat Paul ontelbare malen de hoogste toon over de stad galmen. Historisch gezien blijft zo’n klok hangen tot de kerktoren instort of een oorlog doet deze hoogste toonklok omsmelten tot een kanon met doffe dreunen.

     Ondertussen verzamelt op het kerkplein de nationale en internationale pers om premier Mark Rutte op deze laatste zaterdag voor de verkiezingen te zien flyeren. Terwijl de hoogste Sol-klok klinkt, zal de Nederlandse regering later die dag haar diplomatieke instrumentarium uitbreiden en een ongebruikelijk hoge toon aanslaan richting Turkije. Nu maar hopen dat deze toon niet tot een doffe dreun wordt omgesmolten.

GOUDEN TOPPEN IN NEPAL

Eind januari is het ’s ochtends vroeg nog behoorlijk fris in het Himalayagebergte. Samen met mijn jongste dochter zit ik, gewikkeld in een dik dekbed, te kijken naar een prachtig schouwspel in de natuur. De top van de Annapurna, de op zes na hoogste berg ter wereld, wordt langzaam gehuld in de gouden stralen van de opkomende zon. De volledige stilte wordt af en toe onderbroken door het kraaien van hanen op de kleine boerderijtjes hier in het hooggebergte. De gouden bergtop geeft ons een gevoel van innerlijke warmte. Na verloop van tijd verandert de gouden gloed in het heldere, witte licht van de besneeuwde top. De warmte lijkt te worden weerspiegeld door de Nepalese vrouwen die hier op het platteland vaak gehuld zijn in intens rode doeken. Dezelfde rode tint die de zon bij zonsondergang aanneemt, voordat ze tijdens de nacht weer verandert in een gouden begin van de volgende dag. Prachtig toch?

     Mijn sportspullen voor de sportschool draag ik in een boodschappentas van een Spaanse supermarktketen, de SuperSol. Dit milieuvriendelijke tasje kun je gemakkelijk opvouwen en overal mee naartoe nemen. De goudkleurige ‘Sol’-letters steken helder af tegen de warme rode kleur van het tasje met witte letters. Deze combinatie van rood en goudgeel, ook terug te vinden in de Spaanse vlag, lijkt een veelgebruikte manier om de zon weer te geven.

     De Himalaya is een prachtige omgeving om het Boek van Vreugde te lezen, een verslag van een ontmoeting tussen de Dalai Lama en bisschop Tutu hier niet ver vandaan. Een vreugdevol leven bereik je, zeggen zij, door anderen vreugde te brengen. Mijn jongste dochter is daarin zeker geslaagd toen ze mij vroeg om samen deze bijzondere reis te maken. De trektocht door het Annapurna-gebergte zit voor een ongetrainde wandelaar vol eindeloze traptreden. Dochter is er trots op dat ze haar vader zover heeft gekregen deze uitdaging aan te gaan. De gouden zonnestralen in de Himalaya zijn uniek, maar de warmte tussen vader en dochter, die tijdens deze reis zo voelbaar is, is misschien nog waardevoller. Voor beide Sollen voelt het als een hoogtepunt, een topmoment met een gouden randje — niet alleen bij zonsopgang.

DESTRUCTIE VAN HET GEHEIM?

Het ontbreken van basisvertrouwen leidt wereldwijd tot een verlangen naar volledige transparantie over alles wat we van elkaar willen weten. “Wij hebben geen geheimen voor elkaar” gebruiken intimi weleens om aan te geven dat ze elkaar onvoorwaardelijk vertrouwen. Is dat werkelijk wel nodig voor ware liefde? Vraagt een langdurige, gezonde relatie niet juist om het onuitgesproken laten van dingen die beter onbesproken blijven? Moeten we alles aan elkaar laten weten? Is het bewust achterhouden van bepaalde informatie voor anderen eigenlijk wel zo slecht? De vernietiging van het geheim, volledige transparantie, kan juist tot verstoorde relaties leiden. Vaak wordt achteraf geconstateerd dat sommige dingen beter verzwegen hadden kunnen blijven.

     Vroeger bewaarden we geheimen vooral in ons hoofd, soms schreven we ze op en verstopten we ze ergens. Toen telefoongesprekken nog handmatig werden verbonden door telefonistes die soms meeluisterden, was je voorzichtig met wat je via de telefoon deelde. In de digitale wereld is onze smartphone echter uitgegroeid tot de schatkist van onze geheimen. Hacken maakt deze schatkistjes zo transparant dat geheimen vaak geen geheim meer blijven. In de Italiaanse film Perfetti Sconosciuti leggen zeven vrienden hun smartphones open en bloot op tafel en delen ze elke binnenkomende boodschap met elkaar. Dit openlijk hacken van elkaars geheimen blijkt de start van de ondergang van hun vriendschap.

     In een ongekend tempo heeft de smartphone ons dagelijks leven veroverd. Deze toegangspoort tot digitale informatie is zo belangrijk geworden dat zelfs peuters hem al nadoen, het liefst met een speelgoedmobieltje. Deze technologische revolutie brengt echter niet alleen nieuw speelgoed, maar ook psychische klachten zoals burn-outs. Zelfs Steve Jobs beperkte de schermtijd van zijn eigen kinderen. Langzaam worden de mogelijke ontwrichtende gevolgen van overmatig of verkeerd smartphonegebruik duidelijk, en worden de extreme kanten van de digitale samenleving voelbaar. Illustratief is de uitbreiding van Defensie met een cyberafdeling, naast landmacht, luchtmacht en marine. Dankzij defensiehackers verdwijnen de geheimen van potentiële vijanden. Hacken van digitale informatiestromen kan zomaar leiden tot de daadwerkelijke vernietiging van machthebbers en hun militaire-industrieel complex.

     De uitspraak ‘Spreken is zilver, zwijgen is goud’ is zeker van toepassing op goede relaties. Iets voor elkaar geheim kunnen houden is vaak waardevol en opbouwend, in plaats van destructief. Je geheimpjes gewoon bewaren in je gedachten of op een andere veilige verstopplek — dat is soms toch het meest vertrouwd.