VERLICHTING

Zaterdagavond zitten we in de bus naar het centrum van Malaga omringd door modieus geklede jonge meiden. Met hun smartphone als moderne spiegel brengen ze nog snel de intens rode lippenstift aan. De uitstraling is opvallend vrouwelijker dan in West-Europa. Sommigen meiden gaan samen op pad, anderen alleen. Turend naar de einder kun je vaag de hemel boven een donker Afrika waarnemen, toch voelt het continent niet dichtbij. De overheersing door de Noord-Afrikaanse Berbers cultuur is alweer van eeuwen geleden. Toch zijn de eerste tekenen van een oprukkende Afrikaanse cultuur zichtbaar; de Afrikaanse kleuren en stoffen doen het goed in de nieuwste modeshows. Gaan we straks Afrika meer waarderen, hun creativiteit, hun ‘way of life’? Zal het donkere Afrika licht geven aan andere delen van de wereld?
     Met de komst van de smartphone hoef je ook in Afrika niet meer van je dorp naar de wereld, de wereld komt met de smartphone naar jou toe. Zonder last van oude digitale systemen kunnen ze hun nieuwe wereld op hun eigen wijze inrichten. Een digitale tool niet als vervanging van aloude spiegeltjes, maar iets totaal nieuws, een unieke kans om de smartphone te combineren met de sterke kanten van hun traditionele cultuur, normen en waarden. Misschien bieden hun kleine gemeenschappen, waar samenleven en optrekken belangrijker is dan de ik- cultuur, een uitdagend ‘verlichtend’ alternatief ten opzichte van onze individualistische bureaucratische metropolen.

   In het hedendaagse Spanje vervaagt de christelijke oorsprong van Kerstmis. Commercie overheerst, met Black Friday als start van de feestperiode. Op de avond voorafgaand aan Black Friday wordt de kerstversiering ontstoken, niet in de kerk maar in de winkelstraten verzamelen tienduizenden mensen zich om het licht voor het eerst te zien schijnen. De Calle Larios, is met ruim 1,7 miljoen lichtpuntjes (30 kilometer lichtketting) omgeturnd in een winkelstraat met ‘kerkelijke’ gewelven van kerstverlichting. In het commerciële kerstlicht trekt de komst van de Coca-Cola Christmas-truck meer aandacht dan het kerstverhaal zelf. Ondertussen staan even verderop  dagelijks schrijnende medeburgers in de rij bij het klooster van De Zusters van het Kruis die al 140 jaar dagelijks een voedselbank verzorgen. De rij wachtenden is confronterend, zeker als je de emotionele oproep tot medemenselijkheid in de film I, Daniel Blake van Ken Loach nog op je netvlies hebt staan. De film laat treffend zien hoe de moderne bureaucratie, hulpverlening geheel heeft teruggelegd in de handen van de hulpvrager zelf, gevangen in een digitaal doolhof vol professioneel argwanende loketmedewerkers. In een westerse wereld van ‘ieder voor zich en god voor ons allen” brengt het Afrikaanse voorbeeld – met meer aandacht voor medemenselijkheid en gemeenschapszin – ons westerlingen misschien uiteindelijk meer dan een overdadig verlichte Coca-Cola Christmas-truck.

DE GRENS VAN HET DOLEN

Dertigers zien door de bomen het bos niet meer in een wereld vol onbegrensde keuzes en alles maakbaar lijkt. In de tv serie ‘Marlijn: de dolende dertiger’, is Marlijn Weerdenburg op zoek naar antwoorden op de levensvragen van de dertigers, hoe krijgen ze hun leven goed op de rails, wat nu, wat straks en wat niet. Zo sprak ze met Merel, een jeugdvriendin van onze dochter, die alweer jaren yogalessen geeft op haar school in India. Elke dag rond vijf uur bij zonsondergang schakelt Merel bewust over van werk naar privé, om balans in haar leven te houden.

     Gelukkig trekt de economische groei weer aan. Tijdens de recessie tijd waren steden blij met elke nieuwe economische activiteit, zoals een attractieve aanlegsteiger voor cruiseboten vol met luxe toeristen, meestal zestigers en zeventigers. Voor hen betekent een cruise-vakantie onbegrensde keuzes en de plaatselijke middenstand speelt daar graag op in, het centrum komt gelijk weer tot leven. Maar nu de economie aantrekt ziet Amsterdam de keerzijde. Door de extreme groei van het aantal cruiseboten loopt het stadshart krakend vast, vooral rond vijf uur is als het woon-werkverkeer piekt en winkels sluiten. De Amsterdamse grachtengordel verliest daarmee de ideale mix tussen werkvolk, bewoners en toeristen.

     Hier in Malaga liggen soms vijf cruiseboten tegelijk in de haven. Overdag dolen de duizenden toeristen door de stad, wat je al ziet aankomen door het overmatige aantal straatmuzikanten, bedelaars en koetsjes. Ook hier raakt de tussen werkvolk, bewoners en toeristen tijdelijk zoek. Gelukkig voor Malaga volgt het verdienmodel van cruiseboten het Noord-Europese tijdsschema. De boten varen om vijf uur weer uit, cruise passagiers kunnen aan boord hun geld spenderen aan eten, drank en casino. Na vijf uur begint volgens het Spaanse tijdschema pas het echte leven, de winkels blijven tenminste open tot 9 uur en pas daarna ga je eten in één van de vele restaurants. Zo profiteert Malaga van twee werelden, een economische stimulans overdag en ’s avonds een ontspannen balans tussen werk en privé in mediterrane sferen. 

     De oplossing voor het onbegrensde ligt voor de dertigers (en anderen) niet in het ontkennen van grenzen, maar in het stellen van vaste dagelijkse tijdsschema’s die passen bij je eigen doelen. Door je dag bewust in te delen, voorkom je dat je verstrikt raakt in keuzestress en fileleed, en vind je makkelijker balans.

Spaans benauwd

(Ruben Oppenheimer in BnDeStem 12-11-2016)

Van de opruiende en beledigende “one-liners” van Donald Trump krijg ik het hier in Malaga, Spaans benauwd. Welk doel streeft hij na met zijn one-liners? De term “Spaans benauwd” stamt uit de 16^e eeuw, toen gebruikte men trouwens alleen het éne woord “Spaans”. De Spanjaarden isoleerden Nederlandse steden van de buitenwereld, een soort “Trump-wall”, totdat ze geen kant meer op konden en dreigden te stikken. Mexico werd in diezelfde 16^e eeuw veroverd door de Spanjaarden. Door die eeuwenlange Spaanse overheersing is de kans groot dat de Mexicanen wel kunnen omgaan met die, Spaanse strategie van Trump. De kans lijkt groter dat de Amerikanen zelf met de “Trump-Wall” strategie straks geen kant meer op kunnen.

Emoties oproepen met slechts één woord, is nog sterker dan een stelling te vatten in één “one-liner”. Op You Tube luisterend naar alle “Hallelujah” - uitvoeringen van de deze week overleden zanger en dichter Leonard Cohen, krijg je telkens kippenvel. Hoe één zo’n woord, gezongen met een zeer lage mannenstem of door de hogere stem van talloze andere zangers, zoveel gevoel kan losmaken. De zingende Ierse priester Father Ray Kelly heeft in zijn eentje al 1,3  miljoen hits met zijn performance van Leonard’s Hallelujah. Zijn viewers en alle andere miljoenen kijkers van varianten van de Hallelujah filmpjes voelen allemaal feilloos aan welk doel wordt nagestreefd met dat ene woordje.

Welk levensdoel streef je zelf na? De voortplanting was heel vroeger eigenlijk de belangrijkste reden van bestaan. Rond je dertigste was je daar meestal een eind mee op weg. De industriële revolutie zette alles op z’n kop, het werk kwam steeds centraler te staan in het leven, het verdienen van geld werd belangrijk. De voortplantingsdwang verschoof naar achteren ten gunste van een hoge werkmoraal. Het leven werd werken, met een periode ervoor om te leren en een korte periode erna om met een gerust gevoel de dood tegemoet te gaan. Zijn levensfasen te vatten in één woord?  In de jonge opvoedings- en opleiding-jaren waar het behalen van kennis, vaardigheden en sociaal netwerk centraal staat, komt vaak het woordje “Al” naar voren. Heb je je schooldiploma “AL” gehaald, heb je “AL” je rijbewijs, heb je “AL” een keertje gevreeën met je vriendje of vriendinnetje. De “Al”-fase drukt uit dat je bijna klaar bent voor de belangrijke volgende fase, de werkfase.
Hoe langer de werkzame periode duurt, hoe vaker het woordje “ NOG” in vragende zin gebruikt wordt. Ze vinden dat je toe bent aan iets anders. Werken kan geen doel op zich meer zijn. Je nadert de levensfase waar een ander doel bereikt moet worden. Hoe lang moet jij “NOG” ?, Heb je er “NOG” geen genoeg van?  Je wordt pas weer vrolijk na de “NOG”- fase, als het woordje “NOG” niet meer in vragende zin gebruikt wordt.
De 3^e leeftijd, wordt door de leeftijdsverlenging, een substantieel aantal jaren. Voldoende voor nieuwe doelen, anders dan alleen een voorbereiding op de dood. Kan ik deze voor mij nieuwe fase al vangen in één woord? Neen, daar is de fase nog te onduidelijk voor.  Eerst maar eens muurtjes afbreken om nieuwe ideeën en contacten kansen te geven. Hopelijk zal dat éne woordje dan vanzelf verschijnen, niet in het “Spaans”.  Van die grammatica krijg ik het echt Spaans benauwd.

DE ZANDLOPER

Tot ver in de 17e eeuw werd tijd cyclisch begrepen, vergelijkbaar met de seizoenen van het jaar. In de moderne tijd veranderde dit naar een lineair tijdsbesef, met het idee dat de tijdslijn zich altijd in een stijgende lijn beweegt, en dat de wereld en het leven continu verbeteren. De overtuiging ontstond dat langer leven ook beter is. De focus verschoof van de inhoud van het leven naar het verlengen ervan. Met de toenemende levensverwachting neemt het aantal levensdagen (de zandkorrels) toe en groeit de zandloper soms uit tot een omvang die voor sommigen ongewenst is.

     Margaret Drabble is niet bang om te sterven, maar maakt zich zorgen over het voortduren van het leven (the Guardian, 29 okt. 2016). Door de toenemende levensverwachting en de zoektocht naar technieken om het leven te verlengen, maakt haar angst voor de dood plaats voor angst voor een leven dat maar voortduurt. In het verleden hadden alle culturen een idee over het leven na de dood. In de steeds meer seculiere en materialistische westerse samenleving is dit toekomstbeeld voor velen echter niet meer relevant. De angst voor de hel is verdwenen, net als de hoop op een hiernamaals. Door het afnemende geloof denken velen dat we met de dood eenvoudigweg ophouden te bestaan. De angst voor hel en verdoemenis heeft plaatsgemaakt voor een andere angst: ‘the fear of nothingness’ – de angst voor het niets.

     Malaga heeft een prachtige, imposante kathedraal, maar ook nog vele andere kerken in het historische centrum. Michelangelo, gids in zo’n andere kerk, heeft een passie voor theater. Eerst verduistert hij de ruimte volledig en opent hij deuren van de graftombe. Bij de eerste lichtstralen ontvouwt zich een zwart-witte ruimte die koude rillingen over je rug laat lopen. Muren en plafond zijn bedekt met skeletten, deels gecombineerd met gebeeldhouwde, perfecte gezichten. De Dood is afgebeeld met een wereldbol in de ene hand en een zandloper in de andere. Mocht je nog twijfelen, het is gelijk duidelijk: de mens zal het gevecht met de Dood nooit winnen. Of is er toch een uitweg? Theatraal opent Michelangelo een tweede ruimte: de hemel. In deze rijkelijk in barokstijl uitgevoerde, cyclische koepel is het oneindig genieten. Hier ligt de oneindige tijd in het voordeel van het wezen, en niet van de Dood – maar daarvoor moet de mens wel in de ziel geloven.