IN HET VERLEDEN VAN MANDELA LIGT DE TOEKOMST

Kerst is een tijd van bezinning en reflectie op het afgelopen jaar. Wederom een jaar met extremen: de koudste lente in ruim veertig jaar, een mooie warme zomer, een hittegolf én stormen van orkaankracht. Er kwam een nieuw koningspaar en een nieuwe paus die de tijdgeest goed aanvoelt, waarin krimp en duurzaamheid centraal staan. Het was ook het jaar van indrukwekkende speeches van het Pakistaanse schoolmeisje en Taliban-slachtoffer Malala, maar ook van gifgasaanvallen in Syrië en natuurgeweld zoals de tyfoon op de Filipijnen.

     Onlangs overleed Mandela, een gebeurtenis die de gehele wereld schokte. Een mens, zoals wij zelf graag zouden willen zijn, ging naar de eeuwige velden. De laatste weken zijn veel van zijn eigenschappen beschreven. Wat mij vooral bijblijft is zijn charisma om in de massa, met eenieder die hem ontmoet, een persoonlijke, één op één communicatie op te bouwen. Hij wist mensen uniek maken in de massa, een beleving die hen tot op de dag van vandaag fascineert en motiveert. Mandela’s nalatenschap gunt ons een blik op onze eigen toekomst, nodigt ons uit om nieuwe verbindingen aan te gaan, samenwerking te zoeken en de kracht van het persoonlijke te omarmen. Een intensievere en diepere relatie met de ander te krijgen, waar Kwaliteit en diepgang zullen het daarbij winnen van oppervlakkigheid, zo kunnen we eenzaamheid het hoofd willen bieden.

     De schokkende zaak van de man die tien jaar dood in zijn huis in Rotterdam lag, tien jaar zonder dat maar iemand zich over je heeft bekommerd, raakt velen. Uit onderzoek blijkt dat bijna veertig procent van de volwassen Nederlanders zich eenzaam voelt. Vooral onder gescheidenen, weduwen en ouderen is dat percentage nog hoger. Eenzaamheid is een signaal dat we bewuster moeten leven en opnieuw moeten leren verbinden. Ondanks alle digitale communicatie zijn we het belang van échte, persoonlijke contacten vergeten. We willen allemaal graag deelnemen aan het collectief en willen ook bijzonder zijn, ertoe doen, maar we zijn vergeten hoe we contact kunnen maken. We turen op onze smartphone om maar niet te hoeven kijken naar de ander, en vergeten hoe belangrijk het is om voor elkaar te zorgen.

     Toch zien we in de creatieve sector een verlangen naar authenticiteit en ambachtelijkheid. Zij worden aangetrokken door de krachtige verbindingen tussen ambachtslieden uit de periode van voor de industrialisatie. Innovators gebruiken digitale technieken niet als doel, maar als middel om samen iets moois te maken. Ze zoeken de kracht van samenwerking en ambacht, en creëren zo unieke producten en ervaringen.

     Tijdens het Sinterklaasfeest bij ons thuis was dat goed zichtbaar. Via de iPad was onze dochter vanuit Nieuw-Zeeland toch helemaal aanwezig. Ging vroeger alle aandacht naar het technisch wonder van de face-time en skype technologie, nu was de techniek bijzaak, de aandacht ging naar de gevoelige passages van het gedicht, de leuk surprises en het samenzijn. Zo wordt duidelijk dat het uiteindelijk draait om de échte verbinding, om het gevoel dat de ander er écht bij hoort – of die nu naast je zit of via een scherm is verbonden. Het belang van één-op-één-communicatie is van alle tijden. Door de industrialisatie en digitalisering zijn we het even vergeten, maar nu keren we terug naar de kern: samen zijn, elkaar zien en waarderen. Het geluk zit immers in de ander, maar dan moeten we wel contact maken en houden. Laten we deze Kerst het voorbeeld van Mandela volgen: in de massa de ander uniek maken, door persoonlijke aandacht en verbinding één op één communicatie op te bouwen. Zo maken we van zijn verleden onze eigen toekomst.

PASSIE VOOR DESIGN

Jan Taminiau, ontwerper van de kroningsjurken van Máxima, was dé ‘personality’ van 2013 voor televisiekijkend Nederland tijdens het Avro Televizier-Ring Gala. Een dag later zaten we echter samen onopvallend op een rijtje tussen alle finalisten op het gala van de Dutch Design Awards 2013. Jan was genomineerd voor zijn jurken, ik namens het ziekenhuis voor beste opdrachtgever.

     Deze week is het Dutch Design Week. In de ziekenhuissector gaat, net als in andere sectoren, bijna elke discussie over de negatieve aspecten van de crisis. In de designwereld gaat het echter heel anders. De destijds ineengestorte industrie van Philips en Daf heeft in Eindhoven geleid tot een transformatie naar een van de meest innovatieve en creatieve regio’s ter wereld. In de voormalige Philips-fabrieken, gebouwd in het tijdperk van de industrialisatie, heerst nu de kracht van innovatie. Hier draait het om de kracht van het idee, niet om status. Het DDA-gala deed denken aan de sprankelende modeshows tijdens de fashionweeks in Milaan, New York en Parijs—vooral aan die laatste minuten waarin de ontwerper, vaak verlegen en wat onhandig, zich toont aan het laaiend enthousiaste publiek. Zo werd het DDA-gala een aaneenschakeling van momenten waarin zeer talentvolle ontwerpers, met internationale potentie, het lastig vonden om in de schijnwerpers te staan tussen hun vakgenoten. Wat een verademing om in een zaal vol creativiteit te zitten, waar een positieve blik op de toekomst overheerst. Een avond vol mogelijkheden in plaats van beperkingen, vol waardecreatie in plaats van reorganisaties en kostenbesparingen. En een directeur van ASML die bevestigt dat er met innovatie ook in deze tijd veel te verdienen valt. Een innovatieve kracht die ontstaat door onverwachte associaties en creatieve samenwerking tussen verschillende disciplines.

     Passie om te excelleren geldt zowel voor de ontwerper als voor de opdrachtgever. Neem de passie van Iris van Herpen, winnaar van de Golden Eye Design Award en modeontwerpster, om samen te werken met architecten, technologen, cineasten en muzikanten. Uiteindelijk zal haar passie leiden tot perfect passende kleding, via 3D-printing te vervaardigen. Ook in de zorg kan design waardecreatie bevorderen. Bijvoorbeeld door een combinatie van kleding, kunst en inrichting kan angst worden verminderd. In ons ziekenhuis geven we onze jongste patiënten een T-shirt met een print van dierenkoppen, gebaseerd op aquarellen van Rop van Mierlo die ook aan de muur in het ziekenhuis hangen. We sturen het shirt vooraf op, zodat het een vertrouwd gevoel geeft wanneer ze bij ons komen. Ze huilen daardoor minder, wat de arts helpt om beter zijn werk te doen. Deze innovatie is ontstaan door een onverwachte combinatie van disciplines—innovaties waarmee Nederland uit de crisis kan komen.

     Het zal nog even duren voordat de meeste ziekenhuizen, door vergaande digitalisering, eenzelfde transformatie ondergaan als de Philips-fabrieken. In de tussentijd kan de ziekenhuissector veel leren van de ontwikkelingen in Dutch Design, een van onze succesvolste exportproducten. Niet elk concept zal een award winnen. Aan het eind van de gala-avond vielen Jan en ik net buiten de prijzen, maar we wisten zeker dat onze eigen klanten zeer tevreden zijn over onze ontwerpen, en dát is het echte doel van waardecreatie.

WAT KAN DE OOGDRUPPEL LEREN VAN DE KOFFIEDRUPPEL?

Op een vrijdagmiddag aan de Universiteit verdedigt mijn nichtje haar proefschrift tegenover een volledig uit mannen bestaande commissie van natuurkundigen. Centraal staat de vraag: wat kunnen we leren van een koffiedruppel? Haar promotie is een mooi voorbeeld dat fundamenteel onderzoek, praktische toepassingen kan opleveren. Bovendien laat het zien dat de natuurkunde aan het feminiseren is.

     De essentie van haar onderzoek: een druppel op een oppervlak verdampt sneller aan de randen dan in het midden. Daardoor stroomt de inhoud van de druppel sneller naar de randen en hopen opgeloste deeltjes zich aan de rand op. Dit verklaart waarom koffievlekken altijd een donkere rand hebben en het binnenste lichter blijft. 

Naarmate de druppel verder opdroogt, neemt de stromingssnelheid toe en geschiedt de ophoping minder hecht. Vandaar dat de koffiedeeltjes zich in koffievlek aan de buitenzijde bevinden.

     Op diezelfde vrijdagmiddag lanceert Het Oogziekenhuis Rotterdam een APP die patiënten herinnert aan het oogdruppeltijdstip en uitlegt hoe ze moeten druppelen. De mindere werking van de oogdruppel wordt door de oogarts vaak in verband gebracht met verkeerd druppelen, de druppel zou niet in het oog vallen. Ironisch genoeg zou, na vandaag, het werkzame deel van de druppel weleens aan de buitenkant kunnen zitten, net als bij de koffiedruppel.

     De fysici waren onder de indruk van het proefschrift, een terechte "cum laude" vermelding. Chipfabrikant ASML zag direct de meerwaarde van haar inzichten voor de gladde chipoppervlakken en bood haar een functie aan. Opvallend detail: tijdens de hele promotie op deze late vrijdagmiddag, die twee uur duurde, werd niet één druppel gedronken, een knipoog naar de nuchtere houding van de wetenschap. Misschien valt er voor de fysici toch nog iets te leren van de alledaagse wereld buiten hun laboratorium.