Door ons gedrag aan te passen kunnen we de gang van zaken beïnvloeden. Als dit iets positiefs oplevert, blijven we vaak vasthouden aan het nieuwe gedrag.
De hoge prijsstijgingen houden iedereen bezig, ook ondernemers die zich zorgen maken over de invloed van inflatie op de consumentenvraag en vooral op hun omzet. Zij proberen het effect van economische prikkels op menselijk gedrag te voorspellen; als de bierprijs te hoog wordt, slepen mensen straks misschien wel kratten AH-bierblikjes mee. Voor carnaval zorgde de stijgende bierprijs voor zoveel onrust bij de horeca dat zij met de gemeente een straatverbod op bierblikjes hadden afgesproken. En wat bleek? Het was twee keer zo druk als normaal; we moesten ons met onze vriendengroep als ‘vissen in een aquarium’ door de mensenmassa heen manoeuvreren. Het feest werd vooral buiten op straat gevierd, met iets minder pilsjes in de hand, maar de totale bieromzet schoot omhoog, omdat het aantal extra bezoekers de iets lagere drankconsumptie per carnavalsvierder ruimschoots compenseerde. Iedereen voelde zich buiten het café (het aquarium) als een vis in het (soms te volle) water. De oplossing voor de hoge bierprijzen werd juist buiten het café gevonden, in een verbinding tussen binnen en buiten. Voor velen was dit de beste carnaval sinds jaren.
Slimme leveranciers proberen prijsstijgingen zo veel mogelijk te verdoezelen in de hoop dat we ons gedrag niet aanpassen. Ze doen bijvoorbeeld minder product in dezelfde verpakking (krimpflatie) of knippen het hoofdproduct op in allerlei losse onderdelen, waardoor de prijsstijging van het totaalproduct minder duidelijk zichtbaar is. De periodieke overzichten van mijn energieleverancier werden door deze opsplitsing steeds onduidelijker en ondoorgrondelijker. Daarbovenop kwam de melding dat mijn maandelijkse voorschot verhoogd werd, en aan het eind van het jaar bleek dit bedrag zelfs verviervoudigd. Op zo’n moment wil je je gedrag wel aanpassen, net als vele anderen, vooral als het besparingen oplevert. Dat was inderdaad het geval; ook hier lag de oplossing buiten, dankzij onze investering in zonnepanelen. Met een iets lagere thermostaatstand binnen betaalden we per saldo minder energiekosten dan in voorgaande jaren. Door ons gedrag aan te passen hebben we de kosten beperkt, is onze energiebehoefte vervuld, en verdienen we de investering in zonnepanelen snel terug. Dit nieuwe gedrag houden we dus graag vol, en af en toe is er ruimte voor luxe, zoals een iets hogere temperatuur in de badkamer.
De discussie over de snel stijgende zorguitgaven richt zich vaak op ziekenhuizen. Het wordt dan al snel een ingewikkeld vraagstuk. Voor individuele patiënten en zorgverleners spelen begrijpelijkerwijs kwaliteitsoverwegingen de hoofdrol, terwijl de kosten van de behandeling meestal van secundair belang zijn. Dit zien we bijvoorbeeld terug bij voorstellen om complexe behandelingen (zoals kinderhartchirurgie) te concentreren in minder centra.
Zoals de oplossing voor een dure carnaval niet in het café maar op straat lag, zo ligt die van de dure gezondheidszorg buiten de ziekenhuizen. Veel patiënten voelen zich regelmatig opgesplitst in diagnoses en behandelingen van verschillende specialismen, met steeds wisselende zorgverleners, terwijl zij de zorg als één geheel willen ervaren, zowel binnen als buiten de muren van zorginstellingen. Dit vraagt om een samenwerking tussen zorgverleners over de grenzen van instellingen heen, waarbij zij rondom patiëntgroepen zijn georganiseerd. Patiënten kunnen dit niet zelf afdwingen; een gedragsverandering bij de zorgverleners is nodig om dit voor hen mogelijk te maken. Als gezondheidszorgeconoom kan ik u verklappen dat dit uiteindelijk ook nog goedkoper is. Het is bovendien prettiger voor de zorgverleners zelf, de enthousiaste professionals die we in de toekomst hard nodig zullen hebben.
